„Gliwickie Metamorfozy”

Ludwig Schneider

Małgorzata Malanowicz

 

Gliwice 2013
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

       

   Do najbardziej znaczących twórców w dziedzinie architektury sakralnej należy niewątpliwie Ludwig Schneider (1854–1943).  Opracował on projekty kilkudziesięciu górnośląskich kościołów, z których dwa znajdują się w Gliwicach. Są to „nowy” kościół p.w. św. Bartłomieja w Szobiszowicach, oraz kościół p.w. Narodzenia NMP w Bojkowie.
       

   Niewiele wiemy o samym architekcie. Swój pierwszy kościół wybudował w latach 1895–1896 w miejscowości Kobeřice (położona przy drodze z Raciborza do Opavy) i od tej chwili możemy śledzić jego drogę zawodową. Brak jest monografii poświęconej temu twórcy, do tej pory jego sylwetkę i dzieła najszerzej omówiła Dorota Głazek. Wydziela ona dwa etapy w twórczości Schneidera. W pierwszym, trwającym do ok. 1905 r., projektuje on kościoły neoromańskie, neogotyckie lub łączące w sobie cechy obu tych stylów. W okresie drugim, trwającym do końca kariery architekt poszukiwał nowych środków wyrazu, odwołując się nawet do rozwiązań modernistycznych. Opowiadał się on za świątynią odpowiadającą liturgii, bez nadawania projektom symbolicznych znaczeń.

       

   Pracownie Schneidera znajdowały się kolejno w Katowicach, Gliwicach, Opolu i wreszcie we Wrocławiu. W latach 20. XX w. mieszkał w Ząbkowicach Śląskich. Natrafiłam też na jego ślad w Złotym Jarze, gdzie mieszkał w roku 1913 i wykonał dla tej miejscowości projekt restauracji.

       
   W niewielkiej odległości od Gliwic znajduje się wiele kościołów projektowanych przez Schneidera. Na „pętli” długości 91 km jest ich aż 13. Pierwszy z kościołów na tej trasie to neogotycki kościół p.w. Narodzenia NMP w Bojkowie zbudowany w latach 1898–1904. 
       

   Następnie odwiedzamy Rudę Śląską. W Wirku znajduje się kościół p.w. śś Wawrzyńca i Antoniego ukończony w 1909 roku, (wg Pilcha modernistyczny z elementami neogotyku, wg mnie odwrotnie :). 
   Również w Rudzie Śląskiej – Kochłowicach mamy neoromański kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej wyjątkowy z paru względów. Po pierwsze jest to jeden z trzech kościołów dwuwieżowych, po drugie jest to jedyny przykład wśród licznych dzieł Schneidera, gdzie elewacja w całości jest wykonana z kamienia. Otoczenie kościoła zaprojektowano kompleksowo razem ze świątynią. Duży wpływ na jego wygląd miał sam Schneider, który był autorem kamiennego ogrodzenia z kutą balustradą i bramami. 
   Kolejny przystanek to Chorzów Batory (d. Hajduki), gdzie znajduje się kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP wzniesiony w latach 1898–1901, a zaraz potem Chorzów i kościół p.w. św. Jadwigi, w tym przypadku Schneider dokonał rozbudowy istniejącego kościoła. 
   Z Chorzowa musimy się cofnąć do ulicy Gliwickiej, którą dojedziemy prosto do Katowic Załęża i kościoła p.w. św. Józefa. Ten neogotycki kościół, wyjątkowo pozbawiony frontowej wieży, powstał  w latach 1898–1900 dla upamiętnienia śmierci 104 górników w kopalni „Kleofas” w 1896 roku. 
   Niedaleko w dzielnicy Katowic Dąb, tuż przy węźle trasy średnicowej kolejny kościół. I tu czeka nas niespodzianka – na ścianie frontowej odnajdziemy cegły z napisem „Lud: Schneider Archit”.
   Z Katowic udajemy się na północ. Tam w bliskiej odległości od siebie położone są aż 4 kościoły. W Michałkowicach (dzielnica Siemianowic Śląskich) neoromański kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła (1902–1920), w Dąbrówce Wielkiej (obecnie została włączona w obręb Piekar Śląskich) również neoromański kościół p.w. MB Wspomożenia Wiernych (1902–1904). Dwa następne znajdują się również w dzielnicach Piekar Śląskich – w Brzezinach kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (1913–1915), a w Brzozowicach-Kamieniu neogotycki kościół p.w. św. Piotra i Pawła (1898–1899). W tym ostatnim zachowało się oryginalne wyposażenie z okresu budowy kościoła.
   Tyle wrażeń na jeden dzień to porcja dla najbardziej wytrwałych pasjonatów, dlatego o szpitalu kamilianów w Tarnowskich Górach i nowym kościele p.w. św. Marcina  fundacji hrabiego Henkel von Donnersmarck w Tarnowicach Starych opowiemy w części drugiej. Teraz kierujemy się z powrotem do Gliwic.
   Po powrocie do Gliwic zatrzymujemy się na dłuższą chwilę w Szobiszowicach przy kościele p.w. św. Bartłomieja – tzw „nowym”. Jego budowę rozpoczęto w 1907 roku. Zbudowano go w stylu neogotyckim na planie krzyża łacińskiego ale wieżę zwieńczono hełmem w stylu neobarokowym. Uroczystego poświęcenia kościoła dokonał 14 maja 1911 roku kardynał Georg Kopp z Wrocławia. Zbudowany na wzniesieniu, w otwartym terenie był widoczny z daleka, zwłaszcza, że był w owym czasie największy na Śląsku; mógł on pomieścić ponad 6000 wiernych. Również znajdujące się w nim organy były jednymi z największych na Śląsku.

       

       

       
      Oprócz wymienionych kościołów z naszej najbliższej okolicy znane są również kościoły projektu Ludwiga Schneidera w następujących miejscowościach: Rybnik, Rydułtowy, Wodzisław Śląski, Kuźnia Raciborska, Racibórz – Stara Wieś, Rogów koło Raciborza, Modzurów, Mysłowice-Dziećkowice, Bojszowy, Kup, Pokój, Nowa Wieś Królewska, Wierzch koło Prudnika, Drogosław, Lewin Brzeski, Brzeźce, Pstrążna i Wrocław-Karłowice. Poza tym Schneider zaprojektował kilka kaplic (m.in. w Bardzie Śląskim), probostw, a nawet budynków szpitalnych i klasztornych (oprócz wspomnianego szpitala kamilianów w Tarnowskich Górach powstały też projekty rozbudowy dwóch budynków klasztornych w Bogucicach). Pamiętać trzeba również o pewnej liczbie projektów niezrealizowanych.

 

   Znaczną część swoich kościołów Ludwig Schneider zaprezentował w wydanym przez siebie traktacie architektonicznym. 
       
       

 

 

Materiały źródłowe:

Głazek D., Domus Celeberrima. Architektura sakralna (katolicka) przemysłowej części Górnego Śląska 1870-1914, Katowice 2003

Noparlik P., Kościół projektu Ludwiga Schneidera w Rudzie Śląskiej – Kochłowicach, [w:] „Rudzki Rocznik Muzealny” nr XI: 2008, Ruda Śląska 2009, s. 42-74.

Pilch J., Leksykon architektury Górnego Śląska, Arkady 2006

Sztuka Górnego Śląska, red. Chojecka E., Katowice 2004

www.bartlomiej-gliwice.pl

www.zlotyjar.pl

wikipedia