Gliwickie organy i ich twórcy

„Gliwickie Metamorfozy”			Gliwickie organy kościelne i ich twórcy Ernst Kurzer		Małgorzata Malanowicz Zdjęcia: Krystyna Koch, Małgorzata Malanowicz Gliwice 2019
	www.gliwiczanie.pl		gliwickie_metamorfozy@op.pl


	Ernst Aleksander Kurzer (22.II.1836 Głogówek – 23.IV.1913 Gliwice) był synem mistrza kowalskiego Michaela i Magdaleny z domu Krause, wyznania katolickiego. Kształcił się prawdopodobnie pod okiem słynnego na Górnym Śląsku organmistrza Carla Volkmanna. Nieznana jest też data jego przeprowadzki do Gliwic. Samodzielną działalność organmistrzowską rozpoczął około roku 1866, a pierwsza zachowana informacja dotycząca działalności w Gliwicach pochodzi z roku 1884. Wg ksiąg adresowych, co najmniej od 1905 r. jego zakład mieścił się przy Kaltbadstr. (Zimnej Wody) nr 5.





	Po śmierci Kurzera firmę przejął jego współpracownik Urban Scholtyssek (1860–18.II.1914). Jego spadkobiercy sprzedali zakład znanej firmie organmistrzowskiej „Klimosz&Dűrschlag” z Rybnika, która otworzyła tu swoją filię.



	Kościół ewangelicki Zbawiciela (1902) W instrumencie zastosowano pneumatyczną trakturę gry i rejestrów, współpracującą z wiatrownicami konstrukcji stożkowej, a jego zespół brzmieniowy rozdzielono pomiędzy trzy samodzielne sekcje, tj. dwóch manuałów oraz pedału. Dyspozycja organów reprezentuje wzorce późnego niemieckiego romantyzmu, opierając się na rejestrach ośmiostopowych. Mimo niewielkich rozmiarów, instrument wyróżnia niezwykle ciekawe i oryginalne brzmienie, świadczące o dojrzałości twórczych koncepcji Kurzera. Możliwości organów wzbogacają też połączenia sub- i superoktawowe.





	Kościół ew. Marcina Lutra w Łabędach (1902) Po roku 1945 zaginęły archiwa parafii ewangelickiej, nie odnaleziono też materiałów źródłowych na temat tego instrumentu, jednak autorstwo Kurzera jest udowodnione. Podczas remontu w 1984 roku zainstalowano dmuchawę elektryczną, do tego czasu był to ostatni instrument w mieście, do obsługi którego niezbędny był kalikant.

	Kościół pw.św.Ap.Piotra i Pawła (1899) Podczas I wojny światowej część piszczałek zarekwirowano na cele wojenne. W 1922 r. braki uzupełniła firma Klimosz i Dyrszlag z Rybnika, a w 1936 r. organy zostały przebudowane przez firmę Rieger. Kościół pw. św. Jadwigi w Brzezince (1899) częściowo wykorzystane Kościół pw. św. Barbary (1908) Zostały zmodyfikowane podczas kolejnych remontów przez firmy Schlag&Sőhne, Sauer i Wacława Biernackiego. Konwikt św. Józefa (ob.LO IV) po 1903 r. – prawdopodobnie nie istniejące POZA GLIWICAMI: Kościół pw. św. Józefa Robotnika w Świętochłowicach-Zgodzie (1885) Kościół filialny pw. św. Michała Archanioła w Księżym Lesie (pocz. XX w.) Kościół pw. św. Józefa w Jędryskach (1903) Kościół Wniebowzięcia NMP w Miasteczku Śląskim (1905) Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Bojszowach Starych (1905) Kościół Trójcy Świętej w Wieszowie Kościół pw. św. Marcina Biskupa i Wyznawcy w Starych Tarnowicach (1906) Kościół pw. św. Piotra i Pawła w Katowicach (1900) nie zachowały się Kościół pw. św. Mikołaja w Pyskowicach (1897) – dzwony i piszczałki oddano na cele wojenne w 1917 r.

DZIEŁA FIRMY W GLIWICACH

Kościół p.w. Wszystkich Świętych 1941 (1943)

Katedra p.w. św. Piotra i Pawła 1936

Organy wybudował organmistrz Kurzer z Gliwic w roku 1900. Był to 42-głosowy instrument z 3 manuałami i pedałem o trakturze pneumatycznej. W czasie I wojny światowej część piszczałek zarekwirowano na cele wojenne. Braki uzupełniła firma Klimosz i Dyrszlag z Rybnika podczas remontu w 1922 r. W 1936 r. organy przebudowała firma Rieger z Jaegerndorf. Trakturę zmieniono na elektropneumatyczną i powiększono dyspozycję do 54 głosów, nadając jej cechy stylu Orgelbewegung. Ostatnio organy te były remontowane w latach 70. W chwili obecnej stan instrumentu wymaga dalszych napraw.

Materiały źródłowe:

Burgemeister L.; Der Orgelbau in Schlesien; 1973

Krause W.; Grundriss eines Lexikons bildener Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfangen bis zur Mitte des 19.Jahrhunderts; Oppeln 1933

Kloss E., Rode H., Eberle H.; Die Bau- und die Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz; Breslau 1943