Gliwickie Metamorfozy"

Kościół Św. Krzyża – c.d.

Marek Klimurczyk

Zdjęcia: T. Łuków,
B. Maliszewski, M. Pękała,
 B. Wojtynek

VI.2005

www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

       
   Zwróciliśmy uwagę na pomysłowe umieszczenie konfesjonałów – z dala od nawy – co zapewnia wyciszenie i skupienie gdy zdarzy się przystąpić do spowiedzi w trakcie mszy...
       
       
...ani się przy tym nie obejrzeliśmy jak znaleźliśmy się w pobliżu kaplicy ufundowanej przez Welczków: dawniej Św. Józefa obecnie Św. Barbary
   szczególnie zachwyciło nas sklepienie z pięknymi freskami i latarnią 
       
  okno z witrażem Dobrego Pasterza ufundowane przez Jadwigę Warlo ku pamięci jej syna, Franciszka, poległego 16.07.1918 r.  
       
       
     oraz barokowe epitafium o wymiarach 77x105 cm., z czarnego marmuru. Ufundowane, jak głosi rozbudowana inskrypcja wykonana kapitałą humanistyczną, przez Franciszka Alberta hrabiego Tęczyńskiego dla złożonych tu prochów kanclerza księstwa opolsko- raciborskiego, hrabiego Leopolda Alberta Paczyńskiego z Tęczyńskich, zmarłego w 1706 roku w wieku 66 lat i 6 miesięcy  
       

Wyszliśmy z kaplicy w stronę prezbiterium 

Nad głowami dostrzegliśmy herb rodziny von Welczek wyrzeźbiony na portalu
       
     Zaraz obok, na ścianie prezbiterium, tuż pod oknami z witrażami ofiarowanymi przez Franciszkę i Ernesta Rohnen ...  
       
       
  ...dostrzegliśmy na ścianie dwa epitafia:     
       
   Pierwsze, siedemnastowieczne, o wymiarach 56x50 cm (płyta: 50x43 cm), wykonane z dębnickiego czarnego marmuru zostało postawione Michałowi Czarneckiemu, kanonikowi katedralnemu krakowskiemu, zmarłemu w 1716 roku w wieku 65 lat. Fundatorem był Jerzy Mieroszewski, kanonik krakowski, prepozyt mysłowicki. Inskrypcję wykonano minuskułą barokową w jednym z krakowskich warsztatów kamieniarskich 

   Drugie, bardziej rozbudowane epitafium pochodzi z XVII w. I jest ciekawym przykładem rzeźby sepulkralnej.

   Jest to nagrobek hrabiego Jana Welczka, doradcy cesarsko-królewskiego, kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego. Wykonany z piaskowca i marmuru nagrobek został postawiony przez synów hrabiego: Franciszka – kanclerza wrocławskiego, Krzysztofa – sędziego ziemskiego w Pszczynie oraz Jerzego – kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego. 

Jan Welczek zmarł w 1670 roku o czym informuje data zawarta w chronogramie pierwszej inskrypcji

   Poniżej chronogramu umieszczono kolejny napis, który określa wiek zmarłego oraz prośbę o modlitwy: AETATIS svae.LXXX.VIII; ORATE PRO EO. W dolnej części nagrobka, pod płaskorzeźbą przedstawiającą zmarłego klęczącego z różańcem, umieszczony jest parapet z piaskowca, a pod nim marmurowa tablica inskrypcyjna o wymiarach 125x12 cm informująca o piastowanych godnościach. 

   Na parapecie umieszczono imiona fundatorów nagrobka wraz z nazwami piastowanych przez nich urzędów 

   Na samej górze nagrobka dostrzegliśmy kolejny herb rodu von Welczek.

       
     Naszą uwagę przykuł obraz w głównej nawie. Przedstawia on Św. Klemensa, patrona Wiednia i Warszawy; piekarzy i cukierników. Na obrazie przedstawiony jest wspomniany widok kościoła z wieżą. Autor obrazu pozostaje nieznany. Ciekawa jest stylowa, barokowa rama: składa się z 11 oddzielnych elementów rzeźb, nałożonych na stelaż obrazu.  
       
   Przyjrzeliśmy się również złoconej tablicy ofiarowanej w 1988 r. obrońcom Lwowa 

   Postanowiliśmy zajrzeć do kaplicy Serca Jezusowego, powstałej w 1924 r. Po drodze rozglądaliśmy się ciekawie 

       
     W kaplicy, przeznaczonej dla kultu Serca Jezusowego znajduje się ołtarz, który stał wcześniej w kościele tam, gdzie teraz znajduje się ambona (stała przedtem przy głównym ołtarzu) – jak widać nie tylko figura Św. Józefa „wędruje” po kościele... Ołtarz został wykonany z różnych części przywiezionych z terenu Niemiec. Najstarsze są figury aniołów z XVI w.  
       
   Wychodząc na zewnątrz kościoła oglądaliśmy różne figury i zdobienia  

Wyszliśmy na zewnątrz

       
     Na zewnątrz obejrzeliśmy okna od strony ul. Kozielskiej. To w tych pokojach na piętrze nocował w klasztorze król Jan III Sobieski  
       
       
     Ciekawa jest historia tablicy ufundowanej w dwusetną rocznicę Odsieczy Wiedeńskiej, obecnie wmurowanej w ścianę ratusza.

   Identyczna znajduje się w Cieszynie. Tablice takie w XIX w. masowo odlewano w Fabryce Maszyn Żelaznych N. Urbanowskiego w Poznaniu. Do dziś trwają spory, czy i gdzie była ona wmurowana w kościele Św. Krzyża. Wszystko wskazuje jednak na to, że... na terenie kościoła nigdy się nie znajdowała. Została zakupiona, ale władze pruskie nie pozwoliły jej nigdzie umieścić. Wiadomo tylko, że odnaleziono ją w 1954 roku w Gliwickim Zakładzie Przeróbki Złomu. Zanim znalazła się w 1983 r. na ratuszu, była wyeksponowana w oddziale Muzeum na Zamku Piastowskim. Nic nie dowodzi tego, czy w ogóle pochodziła z terenu Gliwic, czy też trafiła na złomowisko z zewnątrz. 

 
       
   Na koniec odwiedziliśmy kryptę pod prezbiterium, czyli obecną Kaplicę Pojednania.

   W pomieszczeniu obok, zajmowanym obecnie przez kotłownię znajduje się miejsce wmurowania kamienia węgielnego pod kaplicę Św. Józefa z datą AD 1690 a zaraz obok druga data 1737, dotycząca być może renowacji kaplicy 
   Na ścianach kaplicy znajdują się zdobienia wykonane według projektu Prof. Franciszka Stefana Maurera, który był również głównym projektantem adaptacji pomieszczeń na kaplicę.

   Elementem zabytkowym w kaplicy jest wiekowy krzyż, który został przekazany przez gwardiana franciszkanów po kasacie klasztoru w 1811 r. dyrektorowi gimnazjum, a oddany w 1921 roku przybyłym do Gliwic redemptorystom.

       
     Pod nim właśnie zrobiliśmy sobie pożegnalne zdjęcie     
       

       
       

 

 

Materiały źródłowe:

Franciszek German „Historyczne rocznice odsieczy wiedeńskiej na Śląsku” ZG nr XVI, Gliwice1984;

Jan Igielski „Duszpasterstwo przy kościele Św. Krzyża w Gliwicach”, Gliwice 2000;

Jacek Schmidt „Kościoły Ziemi Gliwickiej tom I”, Gliwice 1998;

Bernard Szczech „Inskrypcje ziemi gliwickiej” RMG t. III, Gliwice 1990;

Henryk Gerlic „Kościół katolicki na Ziemi Gliwickiej w okresie od reformacji do sekularyzacji” RMG t. XV, Gliwice 2000

Franciszek Stefan Maurer „Odbudowa śródmiejskiego zespołu zabytkowego Gliwic”, ZG nr XVII, Gliwice 1986