„GLIWICKIE METAMORFOZY”

Dzielnice Gliwic – Sośnica

Małgorzata Malanowicz
Zdjęcia: gliwiczanie

Gliwice 2011
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

Dzielnica

Kopalnia

zdjęcia archiwalne

– zdjęcia nowe

– Pole Wschód

tereny leśne

Izba Tradycji KWK Sośnica

Osiedle

 

 

       
 

   Założycielem Sośnicy był biskup wrocławski Tomasz, któremu zezwolenie na kolonizację tych ziem dał książę Władysław Opolczyk w 1260 roku. Nazwa tej miejscowości, która zapewne wzięła się od sosen okolicznych lasów, pojawiła się w dokumentach kurii wrocławskiej już na początku XIV wieku. Sośnica powstała mniej więcej w tym samym czasie co Gliwice i Zabrze, z którym od początku, przez całe stulecia, była silnie związana.

 Przez długi okres niemal wszyscy chłopi z Sośnicy byli ludźmi wolnymi i nie podlegali ciężarom pańszczyźnianym. Tak było do czasu wojen szwedzkich. Potem szlachta wykupywała pola oraz część domostw, a chłopi spadli do roli ludzi zależnych. Sośnica posiadała dwa chmielniki, z których plony sprzedawała zarówno dla browaru w Gliwicach, jak i w Zabrzu. Ponadto handlowano bydłem, rybami i drewnem.

   Ogromne przemiany w tej dotychczas spokojnej miejscowości dokonały się poczynając od II połowy XIX wieku. Zmienił się skład społeczny mieszkańców. Z chłopów przekształcili się oni w chłopo-robotników, a następnie w robotników wielkoprzemysłowych górników, hutników. kolejarzy i in. Odsetek chłopów stał się minimalny.

 
       
 

Kopalnia

 

   Pierwsze poszukiwania węgla na terenie Sośnicy przeprowadzono już w 1855 roku na polecenie księcia Hugo zu Hohenlohe-Oehringen. Działania te nie powiodły się jednak, dopiero kilka lat później tarnogórskim nadsztygarom Antoniemu i Natanielowi Ehr oraz gliwickiemu szychmistrzowi Oswaldowi Lobokowi udało się odnaleźć pokłady węgla. W 1860 roku również książę Hohenlohe-Oehringen znalazł węgiel i uzyskał pole górnicze które nazwano jego nazwiskiem. W latach późniejszych książę uzyskał w rejonie Sośnicy jeszcze 8 pól górniczych, mimo to nie rozpoczynał jeszcze budowy kopalni. Przyczyną było to, że węgiel zalegał na dużej głębokości i był trudno dostępny. Prawie 80% ówczesnych zasobów znajdowało się poniżej poziomu 500 metrów .

Prace nad pogłębianiem szybów rozpoczęto w 1913 roku, były utrudnione z powodu silnego napływu wody i kurzawki. Później na przeszkodzie stanęły braki materiałowe związane z działaniami wojennymi. W końcu w 1917 roku oddano do użytku szyby „Sośnica”. W pierwszym roku wydobycie wyniosło 311 ton, rok później już 2320 t. W 1922 roku powstało przedsiębiorstwo pod nazwą Zjednoczona Kopalnia Oehringen.

 
       
       
   W następnym roku zakończono instalację maszyny wyciągowej na szybie I, wybudowano też sortownię, dworzec kolejowy i łaźnię. Od roku 1925 rozpoczął się okres dobrej koniunktury dla przemysłu węglowego, a w kopalni „Sośnica” rozpoczęto nowy etap rozbudowy. W 1929 roku wydobycie osiągnęło 1.121.489 ton, a liczebność załogi wynosiła ponad 3200 osób. Na skutek kryzysu pod koniec lat 20-tych zmniejszono wydobycie, a co za tym idzie konieczna była redukcja zatrudnienia. Na początku II wojny światowej kopalnia została przekazana do państwowego koncernu „Hermann Göring”. W 1943 roku ukończono budowę szybów „Oehringen”, określanych później jako „Oehringen – Pole Zachodnie” („Sośnica”: Oehringen – Pole Wschodnie”). Niedobory w stanie załogi zaczęto uzupełniać poprzez zatrudnianie jeńców wojennych i robotników przymusowych.
       

  W styczniu 1945 roku kopalnię opuścił niemiecki personel nadzorczy, a następnie załoga, którą po części wcielono do armii, a część została internowana przez wkraczające wojska radzieckie. Wiele chodników zostało wtedy zalanych, wybuchły też liczne pożary. Jednak dzięki ofiarnej pracy niewielkiej grupy pozostałych pracowników, udało się już w maju 1945 roku uruchomić produkcję.

Po uporządkowaniu materiałów mierniczo-geologicznych i uzupełnieniu personelu, rozpoczęto w kopalni prace modernizacyjne. W latach 50-tych wybudowano między innymi nową sortownię, lampiarnię, oddano do użytku nowe kotły parowe i wentylatory. W 1964 roku przystąpiono do budowy nowego poziomu 750 m, później powiększono też łaźnię i zmodernizowano lampownię. W tym okresie wydobycie dobowe wynosiło 8 tysięcy ton.  

   Kopalnia to nie tylko sfera czysto produkcyjna, już w 1949 roku rozpoczął działalność Zakładowy Dom Kultury. Dzięki kopalni powstało też osiedle mieszkaniowe, szkoła podstawowa oraz Dom Górnika.  

       
   W połowie lat 70-tych zakład zatrudniał około 6 tysięcy osób. Planowano wtedy, że wydobycie ma osiągnąć poziom 25 tysięcy ton dziennie. Tak się jednak nie stało, a od początku lat 90-tych rozpoczął się trwający do dziś proces restrukturyzacji. W 1996 roku zlikwidowano „Pole Wschód” i zbędne wyrobiska podziemne. Obecnie kopalnia prowadzi eksploatację na dwóch poziomach wydobywczych 750 i 950 metrów i jest podzielona na dwa Pola: „Zachód” i „Bojków”. Zakład zatrudnia około 3500 osób i wydobywa około 12 tysięcy ton węgla na dobę. W 2005 roku w ramach obniżania kosztów Kopalnia „Sośnica” i zabrzańska Kopalnia „Makoszowy” zostały połączone w jeden zakład. Gliwicki oddział nosi nazwę KWK „Sośnica-Makoszowy”.
       

       
  Orkiestra dęta kopalni „Sośnica” pod dyrekcją Lesława Podolskiego  
       

       
  Na terenie kopalni zorganizowano Izbę Tradycji.    
       

       
       
     Na potrzeby pracowników kopalni wybudowano osiedla, które całkowicie odmieniły oblicze dzielnicy.  
       
       
   W 1873 roku terytorium Zabrza oddzieliło się od Bytomia i zatwierdzono powiat zabrski. Powstała samodzielna gmina Sośnica, która gwałtownie się rozwijała. Ostatecznie mimo wielowiekowych związków z Zabrzem względy gospodarcze zadecydowały o przyłączeniu Sośnicy do Gliwic, co nastąpiło w 1927 roku.  
   
       
       

Parafia 

 

   Od początku istnienia osady, Sośnica należała do parafii św. Andrzeja w Zabrzu. Pierwsze wzmianki o stałym duszpasterstwie w Sośnicy, prowadzonym przy małym kościółku p.w. Serca Pana Jezusa pochodzą z 1911 r., kiedy to wyodrębniono z parafii św. Andrzeja w Zabrzu lokalię Sośnica. Pierwszym duszpasterzem został ks. Amand Ballon. 

 

       
   Już od czasu poświęcenia zbierano pieniądze na budowę nowego kościoła. W rozpoczęciu robót  przeszkodziła najpierw wojna, a potem pieniądze przepadły w wyniku inflacji. Szybki rozwój przemysłu sprawił, że liczba parafian już w 1928 r. przekroczyła 10.000. W tym też roku rozpoczęto budowę nowego kościoła. Kolejnym proboszczem, a jednocześnie budowniczym kościoła, mianowany został ks. dr Antoni Korczok (zginął w Dachau 5 lutego 1941 r.). Konsekracja nowego kościoła odbyła się już 6 października 1929 r. 
       

       
   Stary kościół nosił wezwanie Serca Pana Jezusa, ale ponieważ w 1926 r. Sośnica została administracyjnie przyłączona do Gliwic, postanowiono zmienić wezwanie kościoła, gdyż w dekanacie gliwickim istniała już parafia Serca Pana Jezusa. Nowy kościół otrzymał więc wezwanie NMP Wspomożenia Wiernych. W 1936 r. zbudowano nowe probostwo. Po wybudowaniu w 1988 r. nowego domu katechetycznego, w następnym roku rozebrano starą plebanię, w której do tej pory prowadzono katechizację.
       

   Rozbudowujące się nowe osiedle i wzrost liczby mieszkańców zrodziły potrzebę budowy nowego kościoła, do której przystąpiono w 1998 r. Obecnie prowadzone są prace wykończeniowe, zarówno nowego Domu Parafialnego, jak i kościoła p.w. św. Jacka. 
       
       
 

Szkoły 

 

   Do połowy XIX w. mieszkańcy Sośnicy zmuszeni byli posyłać dzieci do szkoły przyparafialnej w Zabrzu. Pierwszą szkołę wybudowano tu w roku 1847. W tej katolickiej placówce uczyło się 147 dzieci zarówno miejscowych, jak i z Maciejowa. Budynek szkolny wzniesiono przy ówczesnej Hindenburgerstrasse (obecnie ul. Sikorskiego). 

   Ponieważ znacznie wzrosła ilość dzieci w wieku szkolnym (w 1880 r. było ich 248, a w 1900 r. już 581) konieczne stało się wybudowanie drugiego budynku. W pierwotnym założeniu miała to być szkoła czteroizbowa, z czasem jednak dobudowano następne cztery pomieszczenia. Zakładano, że powstanie we wschodnim rejonie gminy, w pobliżu dzisiejszej ul. Gaszynów. Położenie takie byłoby korzystne ze względu na plany usytuowania w tym właśnie miejscu fabryki chemicznej i osiedla robotniczego. 

 
   W związku z brakiem zgody prywatnych właścicieli parcel, Loeffer radca Królewskiego Rządu w Opolu w czerwcu 1900 r. wydał postanowienie o przystąpieniu do budowy obiektu na prywatnej parceli rodziny Grzebielok. Koszty wykupienia terenu i budowy przejęło państwo. Wykonawcą robót była gliwicka firma Scheer. Prace ruszyły 27 VI 1901 r., a już 3 VII 1902 r. odbyła się uroczystość poświęcenia i otwarcia szkoły przy ul. Mackensenstrasse. Wygląd budynku niewiele zmienił się do czasów obecnych. Na II piętrze znajdowało się mieszkanie woźnej i gabinet rektora. Uczono się na parterze i I piętrze. Tam też ustawiono duże akwarium, opiekowały się nim dziewczęta. Po pokarm dla ryb chodziły do pobliskich stawów. Szkołę rozbudowano w 1993 roku. 

       
   Zgodnie z ówczesnym zwyczajem w starszej szkole nr 1 uczyli się chłopcy, zaś w nowej w szkole nr 2 dziewczęta. Miała ona charakter wyznaniowy. Była placówka katolicką, jednak przyjmowano również dzieci innych wyznań. W 1926 r. oddano do użytku trzecią szkołę w Sośnicy, zbudowaną przy Carnallstrasse (obecnie ul. Wielicka). Po przyłączeniu Sośnicy do Gliwic, szkołę dla chłopców oznaczono ,,14a", szkołę dla dziewcząt ,,14b" (oznaczenie to po raz pierwszy pojawiło się w dokumentach szkoły 25 XI 1927 r.), a numerem ,,15" koedukacyjną szkołę przy ul. Wielickiej.
       
       
       

Kapliczka 

 

   Według legendarnych opisów, powstanie kapliczki maryjnej w Sośnicy przy ulicy Głogowskiej łączy się z działalnością na tym terenie w latach 18051809 Wincentego Eliasza i Karola Pistulki śląskich rabusiów. Pistulka mieszkał podobno w tym domu w Ligocie Zabrskiej (Ellguth Zabrze)

       
   „Pewnego razu wieśniak z Sośnicy udał się wraz z parobkiem do lasu. Gdy zbierali drzewo na opał, podpatrzyli, że Pistulka i Eliasz zakopali w ziemi pokaźnych rozmiarów przedmiot, a na miejsce to wtoczyli wielki kamień. Gdy rozbójnicy oddalili się, chłopi postanowili sprawdzić, co zostało ukryte pod głazem. Odsunęli go, odkopali warstwę ziemi i ujrzeli … skrzynię. Załadowali ją na taczkę i pojechali do domu. Na miejscu okazało się, że w pudle ukryta została ogromna suma pieniędzy.
Zamiast się nią podzielić, wieśniak wygnał parobka z domu. Ten wyklął pracodawcę i jego spadkobierców, po czym oddalił się. Dręczony wyrzutami sumienia wieśniak nakazał w miejscu, w którym znaleziono skarb, wybudować kaplicę. Chciwy gospodarz niedługo cieszył się majątkiem. W krótkim bowiem czasie zmarł, a jego potomkowie stali się ludźmi biednymi.
   
   W przeszłości kaplica regularnie odwiedzana była przez procesje błagalne. Przez całe lata nazywana była przez mieszkańców Sośnicy „dziękczynną”. W okresie międzywojennym widniał na niej napis w języku niemieckim: Chrześcijaninie nie przechodź bez pozdrowienia, pamiętaj, że jestem twoim Zbawcą!

       
   Kapliczka była bardzo zaniedbana w 2008 roku uczniowie szkoły podstawowej nr 21 wraz z nauczycielami podjęli decyzję o objęciu jej opieką w ramach programu „Ślady przeszłości uczniowie adoptują zabytki”.
       
       
...

Cmentarz

 

   Cmentarz utworzony został w 1912 roku. Znajdują się tam m.in. mogiły powstańców śląskich, jeńców wojennych z obozów w Gliwicach, 3 groby jeńców angielskich, bezimienne groby masowe żołnierzy niemieckich oraz ludności cywilnej, którzy zginęli w 1945 roku. 

   
       
...

Krzyż choleryczny

 

   W XIX wieku w okolicy obecnej ulicy Odrowążów znajdował się spory cmentarz na którym pochowano zmarłych na cholerę. W miejscu tym, do dziś stoi krzyż. W okolicy parafii stał duży pomnik ku czci żołnierzy, którzy polegli w I wojnie światowej.

       

   
...

Pomnik ofiar I wojny światowej

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       
       

 

 

Materiały źródłowe:

Jacek Schmidt, Kościoły Ziemi Gliwickiej, Gliwice 2000

www.sp21.gliwice.pl

www.kuria.gliwice.pl

 

Zdjęcia archiwalne: 

Izba Tradycji Kopalni Sośnica

Oberschlesien im Bild