„Gliwickie Metamorfozy"  Stowarzyszenie na Rzecz Dziedzictwa Kulturowego Gliwic
 

Dzielnice Gliwic

Czechowice

     
   www.gliwiczanie.pl

       

   Nie zachował się dokument lokacyjny wsi, nie wiadomo więc kiedy miejscowość została założona, natomiast po raz pierwszy nazwa Czechowice pojawia się w wykazie dziesięcin episkopatu wrocławskiego Liber fundationis episcopatus Wratislaviensis, którego treść znamy jedynie z odpisów. Dokument ten datowany jest na rok 1305. Jedna z wersji pochodzenia nazwy Czechowice, mówi o hutnikach szkła z Czech, którzy w XIV wieku zbudowali tu kościół.

Mapa z 1750 roku

   W średniowieczu istniała samodzielna parafia, po tym jednak jak kościół przekazano protestanckiej gminie w Ziemięcicach, w Czechowicach od 1550 roku nie rezydował na stałe kapłan. Po 1629 roku Czechowice przyłączono do parafii w Łabędach. Po kościele pozostały jedynie ruiny, a obraz św. Jerzego trafił do dworu.

   W swojej ostatniej woli w 1811 roku, baron Jan Welczek zobowiązał swojego syna by z części otrzymanego spadku wybudował w Czechowicach kaplicę. Z zachowanych w Archiwum Państwowym w Gliwicach listów wynika, że już w 1823 roku przystąpiono do budowy tzw. „kaplicy polnej” (Feldkapelle). W jednym z listów czytamy: Kaplicę tę we wsi Czechowice nie chcemy budować dla publicznych zebrań i publicznej modlitwy, lecz tylko by ona istniała i by była pamiątką i wyrazem pobożnego pragnienia barona von Welczek. Już dawno kiedyś istniał tu kościół, lecz obecnie mieszkańcy tej wioski z nikąd nie mogą słyszeć dźwięku dzwonu wzywającego ich do modlitwy porannej, południowej oraz wieczornej. Kaplica ta ma być poświęcona św. Janowi Nepomucenowi i ma stanowić jedno tylko pomieszczenie dla prywatnej modlitwy o wielkości 12 na 9 łokci, zaś w niej zawieszony będzie tylko obraz św. Jerzego. Co do reszty zaś w sprawie zawieszenia dzwonu, dzwonienia i utrzymania kaplicy wg przepisów przesłanych nas się zobowiąże.

   Kaplicę ostatecznie zbudowano w latach 18241825 przy drodze na teren folwarku barona, ok. 200 m od miejsca gdzie kiedyś stał kościół. Wzniesiono ją z łamanego kamienia polnego i nakryto dwuspadowym dachem. Za patrona obrano św. Jana Nepomucena oraz św. Jerzego patrona wioski i starego kościoła. W kaplicy umieszczono drewnianą figurę św. Jana Nepomucena z dwoma puttami i obraz św. Jerzego. Obok kapliczki kolator wzniósł domek dla jednego z poddanych, który zobowiązany był tam do pracy dzwonnika. Po 1900 roku Czechowice otrzymały nową kaplicę św. Jana Nepomucena (istniejącą do dnia dzisiejszego). W 2011 roku trafiła do niej figura Nepomuka z Zarzecza. Stara kaplica nie była już używana, dzwon oddano dla kaplicy na Przyszówce. Jeszcze po ostatniej wojnie można było podziwiać tę kaplicę i domek stojący obok. Później umieszczono tam magazyny dworskie. Dziś nie ma po nich śladu.

   Wspomniany dzwon jest prawdopodobnie jednym z najstarszych dzwonów w Gliwicach. Pochodzi z kościoła w Dębieńsku Wielkim, skąd został przeniesiony przez hrabiego Welczka do Czechowic, a następnie do kaplicy na Przyszówce. Jest na nim napis:

 

IN   HONOREM   BB   IOANNIS   BAPT :   ET   IOSEPHI   ILLVSTRISSIMVS: 

DD .   IOAN.   BERNARDVS   WELCZEK .   LIB.   BARO   DE   MAGNO   DVBENSKO: 

ET   PETERSDORF .   CVM   ILLMA    SVA   CONSORTE   DD   MRA   IOSEPHA   BARO: 

NISSA   DE   WELCZEK   NATA   COMITISSA   DE   BERTHOLD   FIERI   FECERVNT .   3697 .

 

Co oznacza (w tłumaczeniu ks. dra Piotra Góreckiego): 

Ku czci świętych Jana Chrzciciela i Najjaśniejszego Józefa Szlachetny Pan Bernard Welczek, baron z Dębieńska Wielkiego i Szobiszowic z Najjaśniejszą swoją żoną Szlachetną Panią Marią Józefą baronową Welczkową z domu hrabiną Bertholdową ufundowali. 3697 

 

[powinno być prawdopodobnie: 1697]

   Na skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Kolejowej i Strzelców Bytomskich, które kiedyś było skrzyżowaniem ważnych traktów, ustawiono tzw. Bożymękę. Krzyż ten został postawiony prawdopodobnie na miejscu dawnego krzyża drewnianego, który widnieje na mapie Czechowic z 1817 roku. W tym to właśnie miejscu kończyły się wtedy zabudowania wsi Schechowitz. Ostatnim domem we wsi była karczma znajdująca się na rozdrożu obok krzyża. Wg ustnej tradycji, został on ufundowany w 1896 roku przez rodzinę Wosieck. Na krzyżu nie ma daty budowy, jest natomiast sygnatura kamieniarza F. Nowak Gleiwitz.

 

   Krzyż jest jednym z okazalszych w okolicy – ma 4,8m wysokości, wykonany został z piaskowca i ustawiony na ceglanym fundamencie. Początkowo nie był malowany, o czym świadczy warstwa patyny, później malowano go na różne kolory. W trakcie usuwania farby dokonano odkrycia. Na przedniej ścianie, pod grotą Matki Boskiej, odnaleziono zatarty cementem napis w języku niemieckim: Herr gib der deutschen Heimat Frieden!. (Panie daj niemieckiej ojczyźnie pokój ). Napis ten jest wykuty w kamieniu pięknym gotyckim krojem pisma i pierwotnie pokryty był czarną farbą. Napis ten został ukryty pod warstwą cementu prawdopodobnie w 1945 roku, w trakcie akcji „odniemczania” tych terenów. Na szczęście nie został on skuty, lecz starannie zabezpieczony przetrwał ponad 50 lat. Prawdopodobnie to wówczas zaczęto malować powierzchnię Krzyża farbą.

   Po oczyszczeniu z wielu warstw farby i innych zanieczyszczeń, krzyż został scalony, ubytki uzupełnione a całość zabezpieczona przed wpływami atmosferycznymi.
Prace renowacyjne zostały wykonane w 2004 roku staraniem okolicznych mieszkańców.

   Przy głównym skrzyżowaniu dróg, obok kapliczki znajduje się pomnik poświęcony ofiarom wojen światowych. Pierwotny pomnik z lat międzywojennych, poświęcony ofiarom I wojny został zniszczony obecny został tu ustawiony przez mieszkańców Czechowic.

   Gliwiczanie najlepiej znają Czechowice za przyczyną znajdującego się tu ośrodka wypoczynkowego nad jeziorem powstałym w dawnym wyrobisku kopalni piasku. Z przebogatym materiałem zdjęciowym i historią tego miejsca można się zapoznać na stronie www.bagry.republika.pl

   Już w 1925 roku istniało tu dzikie kąpielisko.

   Pierwsza wzmianka o prowadzeniu nauki w Czechowicach znajduje się w raporcie wizytacyjnym z 1679 roku. Do II połowy XIX wieku dzieci chodziły do szkoły znajdującej się w Łabędach przy kościele p.w. NMP. 

   24 sierpnia 1857 Królewski Zarząd Szkolnictwa w Opolu wydał zezwolenie na budowę szkoły w Czechowicach. Budowę zakończono w 1863, pierwszy nauczyciel Franz Polonius wprowadził się w grudniu 1863 a naukę rozpoczęto w styczniu 1864 roku. W kwietniu 1873 roku szkoła liczyła 160 uczniów i podjęto decyzję o jej rozbudowie. Dobudowano wtedy część piętrową. Przez jakiś czas w części parterowej mieściła się polska szkoła mniejszościowa.

   Sale w szkole były duże, ale ciemne. Ogrzewano je piecami węglowymi, ubikacje były na podwórku. W 1968 roku podjęto decyzję o budowie nowej szkoły, stary budynek po gruntownej przebudowie w 2007 roku (m.in. zlikwidowano piętro, kształt dachu itp) mieści obecnie ośrodek kultury. 

„Waldschloss” – dawniej znajdowała się tu restauracja, w której odbywały się nawet przedstawienia teatralne.

Wigilia dla dzieci

   Jak wszędzie, działała tu również straż pożarna

Stare pocztówki

   Rodzinne zdjęcia z Czechowic

Bracia Antoni, Tomasz i Jan Galonska z Czechowic wraz z żonami. 1932 r.

   W Muzeum w Gliwicach nie ma żadnych przedmiotów związanych z Czechowicami.

   Na rysunku poniżej miecz, naczynie gliniane i czekan żelazny. Odkryte zostały w 1879 roku w okolicach obecnej ulicy Strażackiej. Najpierw przechowywane w Bytomiu, potem w Königlische Museum Für Völkerkunde (Berlin). Na tym samym stanowisku znaleziono też popielnicę ze szczątkami ludzkimi. Informacje te pochodzą z Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP 96/44). 

 

 

Materiały źródłowe:

 

Andrzej Szelka, 700-lecie Czechowic, www.czechowicer.eu

ks. Piotr Górecki, O kaplicy polnej i perypetiach z nią związanych, www.czechowicer.eu

ks. Piotr Górecki; Ród hrabiów von Welczek i ich sakralne fundacje na ziemi gliwickiej od końca XVII do I poł. XIX wieku; Gliwice 2009

           www.nepomuk.pl

Andrzej Szelka, Krzyż na ulicy Kolejowej, www.czechowicer.eu

Ernst Kloss, Herbert Rode, Wilhelm Steps, Hilde Eberle; Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943  

www.bagry.republika.pl

www.kuria.gliwice.pl

 

Zdjęcia archiwalne: 

zbiory Andrzeja Szelki

www.czechowicer.eu

www.bagry.republika.pl

Der Oberschlesiche Wanderer

Oberschlesien im Bild, Śląska Biblioteka Cyfrowa

wikipedia

 

Zdjęcia współczesne:

Andrzej Szelka

Małgorzata Malanowicz

 

Opracowanie: Małgorzata Malanowicz