Najstarsza wiadomość o zamku w
Pieskowej Skale pochodzi z roku 1315. W dokumencie
wydanym wówczas przez Władysława Łokietka pojawia
się niemiecko brzmiąca nazwa zamku – „castrum
Peskenstein”.
Zamek, został wybudowany przez
Kazimierza Wielkiego w 1. połowie wieku XIV na cyplu
potężnej skały z trzech stron stromo opadającej w
Dolinę Prądnika. Z braku źródeł nie znamy
średniowiecznej formy i układu przestrzennego
warowni. Prawdopodobnie był to dwuczłonowy zespół z
wyżej położoną częścią w postaci górującej nad
okolicą wieży – u podstawy kwadratowej, następnie
przechodzącej w ośmiobok, być może połączonej z
niewielkim budynkiem mieszkalnym lub kaplicą, oraz
segmentu umieszczonego niżej, obejmującego
pomieszczenia gospodarcze lub mieszkalne zgrupowane
wokół dziedzińca zbliżonego kształtem do arkadowego
dziedzińca zamku renesansowego. Stojąca na
niedostępnej skale zwanej dziś „Dorotką” wieża
pełniła jeszcze w XV w. funkcję mieszkalną.
W posiadaniu królewskim Pieskowa Skała
pozostawała do końca wieku XIV. Imponujące
czteroskrzydłowe założenie powstało jako rezultat
renesansowej rozbudowy przeprowadzonej z inicjatywy
Hieronima i Stanisława Szafrańców w 2. połowie XVI
wieku. Nawiązujące formą do architektury północnych
Włoch krużganki dziedzińca ozdobiono dekoracją
rzeźbiarską w postaci karykaturalnych maszkaronów i
kartuszy z herbami Starykoń (Szafrańców) i Rawicz
(Anny Dębińskiej, żony Stanisława Szafrańca). Na
przedłużeniu skrzydła wschodniego, w jego
południowej części Stanisław Szafraniec wzniósł
piękną ażurową loggię, a na południe od zamku
założono ogrody i podkreślający status właścicieli
niewielki zwierzyniec.
W połowie XVII stulecia Michał Zebrzydowski wzmocnił
system fortyfikacyjny zamku. Fortyfikacje te, jak na
owe czasy, były bardzo nowoczesne i budziły
powszechny podziw, jednak nie potrzeba podkreślenia
statusu była motorem napędowym poczynionej przez
starostę inwestycji, a konieczność uwzględnienia
nowego systemu obronnego wobec zastosowania na
szeroką skalę artylerii w działaniach wojennych.
Oprócz wymienionych umocnień Zebrzydowski zbudował w
północnym skrzydle barokową kaplicę św. Michała,
nakrytą kopułą o czaszy zdobionej wewnątrz
sztukaterią.
Po II wojnie światowej zamek w
Pieskowej Skale przejął Skarb Państwa, po generalnej
renowacji w latach 1950–1963 stał się Oddziałem
Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Obecnie
znajduje się w nim stała ekspozycja „Przemiany
stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do
połowy XIX wieku”
W kryptach zamku znajdują się cztery
manierystyczne sarkofagi Sieniawskich z XVII w. z
postaciami zmarłych na wiekach niemające
odpowiednika w sztuce polskiej, dzieło wrocławskiego
rzeźbiarza Jana Pfistera.
|