Gliwickie Metamorfozy

XVII Gliwickie Dni Dziedzictwa Kulturowego

Organy firmy Rieger&Kloss w Gliwicach

Małgorzata Malanowicz
Zdjęcia: Zdzisław Daniec, Małgorzata Malanowicz

X.2019
www.gliwiczanie.pl gliwickie_metamorfozy@op.pl  

 

 

prowadzenie i prezentacja organów: prof. Julian Gembalski

       
  Historia fabryki organów Rieger-Kloss
 
       
 

Kościół pw. Wszystkich Świętych

Budowę istniejących obecnie organów poprzedziło ponad 12 lat negocjacji prowadzonych przez Urząd Odbudowy Kościoła i Urząd Parafialny z dwoma rywalizującymi między sobą najlepszymi śląskimi firmami organmistrzowskimi: zakładem Carla Berschdorfa z Nysy i firmą Gebrüder Rieger. W trakcie pertraktacji zmianom ulegały koncepcje budowy, montażu, wielkości instrumentu, zespołów brzmieniowych, a także estetyki w jakiej miał zostać wybudowany instrument. Prawdopodobnie w 1937 roku zapadła też decyzja o tym, że organy nie zostaną umieszczone w tradycyjnej szafie organowej, ale ze względu na szczupłość miejsca na chórze zostaną podniesione na wysokość ok. 2.5 m i spoczną na wolnostojących żelaznych nośnikach. Jako że waga nowego instrumentu miała wynosić w przybliżeniu ok. 9000 kg, w przedniej części miał być wspierany dodatkowo przez kolumny, a w tylnej części przymocowany do ściany wieży. Nowy instrument, wybudowany przez firmę Gebrüder Rieger (opus 2965) zastąpił organy Moritza Roberta Müllera, który byłby dziś pomnikiem XIX w. budownictwa organowego na Górnym Śląsku. Data oddania instrumentu pozostaje nieznana. Ze źródeł parafialnych wiadomo, że we wrześniu 1940 roku prace nad organami były dalece zaawansowane, więc powinien być oddany już w 1941 roku. W innych źródłach podawana jest jednak, że instrument został oddany w 1943 roku. Niewątpliwie faktem jest, że tocząca się już wojna wywarła wielki wpływ na wybudowane organy: zastosowano wiele rozwiązań tymczasowych jak np. stół gry czy elektromagnesy.

Organy posiadają łącznie z transmisjami 57, skala manuałów: C-g3, skala peału: C-f. Ostateczna dyspozycja organów na tle wieloletnich negocjacji jawi się jako jednolita i przemyślana pod względem estetycznym i najbardziej zbliża się do ideałów „Orgelbewegung”.

 
       
   
       
 

Katedra pw. św. Ap. Piotra i Pawła

Organy wybudował organmistrz Kurzer z Gliwic w 1900 r. Był to 42-głosowy instrument z 3 manuałami i pedałem o trakturze pneumatycznej. W czasie I wojny światowej część piszczałek zarekwirowano na cele wojenne. Braki uzupełniła firma Klimosz i Dyrszlag z Rybnika podczas remontu w 1922 r. W 1936 r. organy przebudowała firma Rieger. Trakturę zmieniono na elektropneumatyczną i powiększono dyspozycję do 54 głosów, nadając jej cechy stylu Orgelbewegung.

 
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
 

Ostropa – kościół pw. św. Ducha (1927)

Budowę organów ukończono, gdy kościół nie był jeszcze gotowy. Firma Rieger, za sumę 21.340 marek zbudowała instrument posiadający 2 manuały, pedał oraz 45 registrów. Podczas remontu organów w 1993 roku, usunięto niestety oryginalną tabliczkę z napisem “Rieger, opus 2275”

 
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
 

Bojków – kościół p.w. Narodzenia NMP

Akta wizytacyjne kościoła z 1697 roku mówią o istnieniu w kościele pozytywu. Nowe organy wybudowano w roku 1881, a podczas przebudowy chóru przeniesiono, prawdopodobnie  do Pilchowic. Istniejące do dziś organy zbudowała w 1913 r. firma Rieger. Jest to najstarszy pomnik budownictwa organowego tej firmy na terenie dzisiejszych dekanatów gliwickich.

 
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
 

Ligota Zabrska kościół pw. Św. Józefa

Gdy kościół poświęcono w 1925 r., nie było w nim jeszcze organów. Z nadesłanych ofert wybrano propozycję firmy Rieger z dnia 2 kwietnia 1926 r. Organy o jednym manuale i pedale, posiadające łącznie 6 głosów, wyceniono na 3960 marek. Z dokumentów firmy wynika, że organy wybudowano jeszcze w tym samym roku.

 
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
       
  materiały źródłowe: Koenig F.; Organmistrzowie wywodzący się z Głogówka i działający na Śląsku; musicamsacram.pl
Łoś M.; Instrumentarium organowe Gliwic.
Romuald Romaniak, zabytkoweinstrumenty.wordpress.com