„Gliwickie MetamorfozY” |
Jadwiga Markowa
|
Sławomir Rzepa, Małgorzata
Malanowicz
Zdjęcia: Sławomir
Rzepa
|
|
www.gliwiczanie.pl |
|
gliwiczanie_metamorfozy@op.pl |
|
|
|
|
|
|
|
W 2009 roku minęła 70 rocznica tragicznej śmierci
Jadwigi Markowej, urodzonej w Starych Gliwicach polskiej patriotki
aktywnie działającej na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do
Polski. Osoba ta została niemal zupełnie zapomniana w swojej
rodzinnej miejscowości. Rocznica
jest znakomitą okazją do przywrócenia lokalnej społeczności
pamięci, na którą niewątpliwie zasługuje ta wspaniała postać.
W 2010 roku dyrekcja, nauczyciele, rodzice oraz uczniowie Zespołu
Szkół Ogólnokształcących nr 13 w Gliwicach postanowili upamiętnić
tę postać tablicą pamiątkową.
|
|
|
|
|
|
|
Jadwiga Markowa urodziła się 15 września 1885 roku w Starych
Gliwicach w rodzinie Jana Gryczmana i Marty z domu Strzewiczek.
Rodzina mieszkała w nieistniejącym już dziś domu przy ul.
Kozielskiej. Dom znajdował się tuż za budynkiem dzisiejszej
restauracji Puszta. Była to typowa robotnicza rodzina, ojciec
Jadwigi pracował jako suwnicowy w hucie „Hermina” w Łabędach,
mama opiekowała się domem. Jadwigę wychowywano w atmosferze
silnego przywiązania do kultury i języka polskiego. Czytać i pisać
po polsku uczyła się w domu pod okiem mamy ze starego katolickiego
modlitewnika. Od mamy także przyswoiła sobie znajomość polskich
piosenek i obyczajów . Do szkoły w Starych Gliwicach uczęszczała w latach 1891–1899.
W tym na naukę religii, jedynego przedmiotu nauczanego wówczas po
polsku. |
|
|
|
|
|
|
Po ukończeniu szkoły Jadwiga
podjęła pracę w hucie „Hermina” w Łabędach, pomagając
jednocześnie matce w gospodarstwie domowym. Działa także w
Towarzystwie Śpiewaczym „Harmonia” i Towarzystwie Polek
w Gliwicach . Już wtedy organizowała pielgrzymki do
Piekar, Częstochowy, na Górę św. Anny. Pielgrzymując do Częstochowy
przywiozła książkę
„Obrazki świąteczne Kościoła rzymsko-katolickiego”
Beyerlego z 1900 roku, w której zapisywała dane rodziców i
bliskich osób. Z tą książką nie rozstawała się. Ma ją przy
sobie na okolicznościowych zdjęciach. Organizacja pielgrzymek stała
się jej późniejszą specjalnością a zdjęcia z pielgrzymek
zdobiły ściany mieszkania .
W 1904 roku wyszła za mąż za Wincentego
Marka, pracownika huty „Hermina”, działacza polskiego i
robotniczego pochodzącego z Kozłowa koło Gliwic. W 1909 roku zamieszkali w nowym domu
wybudowanym przy ul. Kozielskiej.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
W 1914 roku Jadwiga i Wincenty
Markowie przeprowadzili się do centrum Gliwic. Nie mieli własnych
dzieci, zaadoptowali siostrzenicę Wincentego Annę Garus, której
matka zmarła przy porodzie . Wychowywali ją w atmosferze przepojonej
polskością. Mała Ania deklamowała wiersze polskich poetów na
wieczornicach, przebrana przez mamę w strój krakowski. Świętując
3 Maja, pozostawała z rodzicami w domu nie idąc do szkoły w tym
dniu.
Markowie razem z dr Wincentym
Styczyńskim i działaczką Anielą Stępniewiczową organizowali
Towarzystwo Polek. Od 1920 roku Jadwiga działała w Polskim
Komitecie Plebiscytowym w Gliwicach kierowanym przez Feliksa
Orlickiego mieszczącym się przy ul.
Zwycięstwa 59. Warto przy okazji przytoczyć wyniki plebiscytu w
Starych Gliwicach. Uprawnionych do głosowania było 636 osób, za
przyłączeniem do Polski głosowało 447,
za Niemcami 183 osób . Podczas III powstania śląskiego Jadwiga
służyła w 4 pułku gliwickim dowodzonym przez Stanisława
Mastalerza, gdzie prowadziła kuchnię powstańczą. Decyzja Rady
Ambasadorów z 20 X 1921 r. o ostatecznym podziale Górnego Śląska
spowodowała przyłączenie Gliwic do Niemiec. Dla rodziny Marków
decyzja ta miała poważne konsekwencje. Zaangażowanie w akcję
plebiscytową i powstanie spowodowało, że rodzina stała się
celem ataków niemieckich bojówek. Wybijano szyby w mieszkaniu Marków,
Wincenty Marek został ciężko pobity. W tej sytuacji w 1922 roku
rodzina postanowiła przeprowadzić się na polską stronę.
Zamieszkali w Nowym Bytomiu dzisiejszej dzielnicy Rudy Śląskiej
przy ul. Czarnoleskiej 4.
W nowym miejscu Jadwiga od
razu rozpoczęła aktywną działalność społeczną. Założyła
koło Uchodźców Polskich, a przy nim Towarzystwo Polek (zrzeszające
kobiety zamężne), oraz Towarzystwo Młodych Polek (zrzeszające
kobiety niezamężne). Zdolności organizacyjne Jadwigi sprawiły,
że Towarzystwo Polek liczyło ponad 1000 osób. Zainicjowała w
Nowym Bytomiu harcerstwo, będąc później czynnym członkiem Koła
Przyjaciół Harcerstwa . Założyła stołówkę dla bezrobotnych
oraz opiekowała się biednymi i
wielodzietnymi rodzinami. Często potrafiła zorganizować pracę
dla potrzebujących osób w
pobliskiej hucie „Pokój”.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jadwiga Markowa będąc radną
w Miejskiej Radzie Narodowej, starała się pomagać szczególnie
tym najbardziej potrzebującym. Założyła ochronkę dla dzieci,
prowadziła kursy kroju, szycia i gotowania. Urządzała
przedstawienia, wieczorki, „babskie combry”, imprezy
rocznicowe oraz uczyła pieśni i modlitw. Corocznie pielgrzymowała
do Piekar, Częstochowy i na Górę
św. Anny.
W polityce była zwolenniczką
Józefa Piłsudskiego, brała udział w jego uroczystym pogrzebie . Za
swoją aktywność społeczną została odznaczona Srebrnym Krzyżem
Zasługi. Nadanego jej później Złotego Krzyża Zasługi nie
odebrała z powodu agresji hitlerowskiej Niemiec na Polskę.
Gdy wybuchła wojna ponownie
zaangażowała się w działalność, z której była znana
z czasów powstań. Przygotowywała posiłki i kawę dla
oddziałów samoobrony i wojska. Jeszcze w nocy z 3 na 4 września
wydawała ostatnie posiłki dla walczących. 6 września 1939 roku
do mieszkania Marków wtargnęli członkowie Freikorpsu, szukając
ukrytej broni. Broni nie znaleziono, ale odkryto sztandar Towarzystwa
Polek z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i orłem polskim.
Jadwiga została aresztowana. Poniżana, niekompletnie ubrana, boso
była prowadzona z sztandarem w futerale w ręku. Zaprowadzono ją
do piwnic Starej Apteki w Nowym Bytomiu, gdzie urządzono tymczasowe
więzienie. Sztandar publicznie spalono na podwórzu apteki. Jadwiga
Markowa podczas przesłuchań była okrutnie torturowana, z powodu
licznych obrażeń, zmarła .
Prowadzone po wojnie śledztwo
doprowadziło do zbrodniarza, który torturował
i zabił Jadwigę. Był nim Egon Schaffranietz, znany w Nowym
Bytomiu działacz niemiecki. Po
wojnie został odnaleziony i przekazany stronie polskiej. Po
procesie został skazany za
zbrodnie na byłych powstańcach na karę śmierci. Długo nie było
wiadomo co Niemcy uczynili z ciałem zmarłej Jadwigi. Dopiero 9
września 1945 r. znaleziono jej ciało pod płotem ogrodu domu
kultury huty „Pokój”. Jej ciało było owinięte w płaszcz
żołnierski i rzucone do dołu.
Do znalezienia zwłok przyczynił się pies Wincentego Marka.
Pogrzeb odbył się 15 września
1945 roku. Jadwiga Markowa pochowana została w masowym grobie, w którym
spoczywają m.in. Piotr Niedurny i powstańcy śląscy. W miejscu znalezienia ciała, 28 lipca 1946 roku umieszczono
tablicę pamiątkową, a ulica przy której się znajduje uzyskała
patronkę w osobie Jadwigi Markowej .
Dnia 15 września każdego
roku uczniowie ZSZ huty „Pokój” w Nowym Bytomiu
organizują uroczysty apel pod pomnikiem, gdzie została pogrzebana
w 1939 roku. Wnuczka Jadwigi Markowej, Helena Chotycka, wraz z
dyrektorem szkoły składają kwiaty i zapalają znicz. Uczniowie I
klasy w tym miejscu składają uroczyste ślubowanie i recytują
ulubioną pieśń Jadwigi Markowej:
Jak długo
w sercach naszych
ojczysta
miłość tkwi,
jak
długo w sercach naszych
choć
kropla polskiej krwi,
stać
będzie kraj nasz cały,
stał
będzie Piastów gród,
zwycięży Orzeł Biały,
zwycięży Polski lud .
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
J.S. Dworak, Maszynopis poświęcony
Jadwidze Markowej, Muzeum Ruda Śląska.
[2]
J. Górecki, Nowy Bytom i jego
mieszkańcy sprzed lat, Ruda Śląska – Nowy Bytom 2001,
s.197, [7]
s.198, [8]
s.199, [9]
s.200-201, [11]
s.202
[3]
J. Górecki, Parafia św. Pawła
w Nowym Bytomiu, Ruda Śląska 1991, s. 57
[4]
W
Pana Dworakowym rudzkim kalejdoskopie
historycznym, red. Jerzy Horwat, Ruda Śląska 1994,s.107
[5]
Encyklopedia Powstań Śląskich
red. Franciszek Hawranek. Opole 1982, s.702
[6]
B. Kopiec, Ruda Śląska
– zarys dziejów, Część II, Ruda Śląska 2007, s.43, [10]
s.44
http://markowazsp.prv.pl/
Zdjęcia
archiwalne:
http://www.zso13.gliwice.pl/
http://markowazsp.prv.pl/
zbiór
rodziny Matuszewskich
|
|