Gliwickie Metamorfozy

Wilhelm von Blandowski 21.01.182218.12.1878

Małgorzata Malanowicz

Gliwice 2022

www.gliwiczanie.pl

gliwickie_metamorfozy@op.pl

 

 

 

       
       

 

 

       
 

RODZINA

 
       
 

ojciec – Johann Felix von Blandowski     26.02.1757 (ok. Kluczborka) – 5.02.1835 Bielszowice

 
       
 

1774 – wstąpił do armii pruskiej

6.01.1793 – w stopniu porucznika odznaczony za odwagę

1795 – stacjonował we Wrocławiu, jako adiutant inspektoratu

1802 – regiment stacjonował w Neumarkt (Środa Śląska)

1806 – mianowany majorem, pojmany w bitwie pod Jeną

1807 – powrócił z niewoli

1812 – rozwiązanie regimentu, Blandowski przenosi się do Gliwic – mianowany majorem zostaje dowódcą 17. Pułku Piechoty Landwehry

1815 – pułk przemianowany na 2. Śląski Pułk Landwehry w 16. Brygadzie Piechoty, za udział w wojnie Blandowski odznaczony przez króla Prus Fryderyka Wilhelma żelaznym krzyżem, a przez cara orderem św. Anny II klasy

1816 – powrót do Gliwic

1817 – wystąpił z czynnej służby w stopniu podpułkownika (niezgodność źródeł, inna informacja podaje rok 1833)


(Oberschlesische Wanderer nr 6 z 1835 r.)

 
       
       
 

matka – Leopoldine Gottliebe von Woyrsch    1784 Pilczyce – 18.01.1864 Gliwice

 
       
 

ślub – 5 maja 1799 roku w Pilczycach

 
       
 














(Oberschlesische Wanderer nr 4 z 1864 r.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

zdjęcie grobu Leopoldyny Blandowskiej na Cmentarzu Hutniczym

 

fot. Wilhelm Blandowski 

 
       
       
  rodzeństwo 

 

 
       
 

Emilie (ur. 1800 Pilczyce)

Ernst

Felix Robert Hermann Ferdinand (ur. 3.03.1803 Środa Śląska)

Felix Heinrich Alexander Otto (ur. 5.11.1804 Środa Śląska)

Caroline Wilhelmine Berta (18.06.1806 Pilczyce – 31.08.1807 Środa Śląska)

Richard Moritz Adrian Felix (19.08.1807 – 31.08.1808 Środa Śląska)

Johann Felix Wilhelm Rudolph (ur. 28.10.1808 Środa Śląska)

Moritz

Berthold (ur. 10.08.1812)

Teophil Felix Wilhelm (3.06.1817 – 13.06.1888 Drezno)

Arminie

Clementine (zm. 13.06.1887 Czernina Górna pow. Góra)  Zakład dla Panien Szlachetnie Urodzonych fund. Karl Rudolf von Lestwitz

 

najstarszy brat „stracił rozum”,  jedna z sióstr „chora psychicznie”, kolejny brat  „nerwica”, drugi brat „kaleka od dzieciństwa”, trzeci „nieuleczalna choroba oczu”

 
       
 

na zdjęciu: Cl. von Blandovsky

 

fot. Wilhelm Blandowski 

 

na zdjęciu: Herr und Frau von Blandovsky (Oława)

 

fot. Wilhelm Blandowski 

 
       

 

 

       
 

DOMY, POSIADŁOŚCI

 
       
  Gliwice - Rynek 14  
       
  po przyjeździe do Gliwic Blandowski (ojciec) wynajmował nieszkanie (lub cały dom) od Joachina Loewensteina




 
       
       
  Gliwice - Przedmieście Raciborskie, parcela 122  
       
 

Johann von Blandowski zakupił tę posiadłość 25 lutego 1817 roku i 18 lipca złożył tzw. „przysięgę miejską” stając się obywatelem miasta Gliwice. 

 

próby ustalenia, która to parcela trwają

 

 

 

 

 

 

 

(Oberschlesische Wanderer nr 45 z 1830 r.)

 

 
       
       
  Chudów, Bielszowice, Paniówki  
       
 

17 lutego 1825 r. Blandowscy kupili majątek Chudów wraz z zamkiem od Magdaleny Bobrowskiej. Zakupili też majątki w Paniówkach i Bielszowicach.

Małżonkowie na stałe przebywali w Bielszowicach a nie w Chudowie.

 
       
 

Zagrodnicy chudowscy, których nie objęło uwłaszczenie i zniesienie pańszczyzny w 1821 roku wnosili przeciwko nim do sądu liczne skargi, lecz w czasie rządów Blandowskich obciążenia te nie zostały zniesione. Blandowscy ufundowali natomiast w 1828 roku dla mieszkańców Chudowa przy obecnej ulicy Wodnej budynek szkolny. Szkoła była parterowa, konstrukcji zrębowej na podmurówce kamiennej kryta gontem. Mieściła dwie klasy (5x6m) od strony północno-zachodniej i oddzielone korytarzem mieszkanie dla nauczyciela – kierownika szkoły, pierwszym był Antoni Schmura (1828–1832).

Leopoldyna odsprzedała majątek w 1837 roku Aleksandrowi von Bally i przeprowadziła się do Gliwic. Umowa kupna przewidywała, że nowy właściciel miał Leopoldynie wypłacać dożywotnio roczną rentę wysokości 350 talarów, a po jej śmierci renta miała przejść na jej trzy córki. Wiadomo, że kolejna właścicielka zamku Joanna Schaffgotsch (von Schomberg-Godula) wypłacała tę rentę jeszcze w 1854 roku. 

 
       
       
  Gliwice - Rynek 23  
       
 

Dom zakupiony od rodziny Kowalik, prawdopodobnie po śmierci Agnes Kowalik 28.01.1821 r.

Przez jakiś czas Blandowscy wynajmowali tam mieszkania m.in. kupcowi Blumenreichowi.

 

Przypuszczam, że w tym właśnie domu urodził się Wilhelm.







 
       
       
  Gliwice - ul. Bankowa 4 (d. parcela 115A lub 117)  
       
  Po śmierci ojca, wdowa wraz z dziećmi przeprowadziła się z Bielszowic do Gliwic i zamieszkała w tym domu.

Po jej śmierci, Wilhelm mieszkał tu z niezamężnymi siostrami Arminie i Clementine.


 

 

 

(Oberschlesische Wanderer nr 4 z 1864 r.)

 
       
       

 

 

       
 

EDUKACJA / PRACA / WOJSKO

 
       
 

                  – gimnazjum katolickie w Gliwicach

14.08.1833 – usunięty karnie (zaatakował kijem nauczyciela)

 
       
 

31.08.1834 – Królewska Pruska Szkoła Kadetów w Chełmnie

                    synowie wojskowych często wybierali szkołę
                    kadetów, 10 lat wcześniej uczył się tu jego brat 

  5.08.1836 – opuścił szkołę po śmierci ojca

 
       
    IX. 1836 – gimnazjum ewang. w Lubaniu  
       
  do XI.1839 – ponownie gimnazjum katolickie w Gliwicach  
       
 

1.01.1840 – Kopalnia „Fryderyk” Tarn. Góry, obróbka rudy ołowiu

 
       
 

15.05.1840 – Kopalnia „Królowa Luiza” Zabrze, ładowacz, od 1.01.1841 rębacz

 
       
  IV. 1841 – z powrotem kopalnia „Fryderyk”    
       
 

28.06.1841 – Oberschlesische Bergschule, szkoła górnicza założona w Tarnowskich Górach przez Rudolpha von Carnalla,

Wilhelm Blandowski został przyjęty na kurs szkoleniowy jako
1 z 12

8.07.1843 opuścił szkołę, nie kończąc jej

 

Podczas jednej z wycieczek szkolnych do kamieniołomu wapienia muszlowego znalazł skamielinę, którą wysłał do prof. Heinricha Goepperta z uniwersytetu we Wrocławiu, który ocenił ją jako bardzo wartościową i nazwał:  Sphaerococcites blandowskianus

 

Szkoła mieściła się pierwotnie na piętrze narożnego domu przy rynku w Tarnowskich Górach.

 
       
   
       
 

Po rezygnacji z zakończenia kursu został wysłany w okolice Koszęcina jako Obersteiger w kopalni rudy żelaza ks. Hohenlohe w Zumpach.

 

Zdobył doświadczenie w wierceniu udarowym głębokich otworów,  wierceniu na bagnach, konstruowaniu maszyn parowych, instalowaniu pomp, przewiercaniu się przez kurzawkę, konstruowaniu wózków, budowie podpór, studiował też geologię Beskidów i Tatr

 

25.05.1844 – otrzymał certyfikat jako nadsztygar (Obersteiger)

 

Po rezygnacji ze stanowiska samodzielnie zapoznawał się z pracą kopalń w Mysłowicach, Chorzowie i Zabrzu, ale również Wałbrzychu, Nowej Rudzie, Złotym Stoku i Miedziance.

 
       
 

1.10.1844 – zgłosił się na ochotnika – żołnierz saperów gwardii w Berlinie wykorzystał możliwość uczęszczania jako wolny słuchacz na wykłady (część z nich była jednak płatna) na Friedrich-Wilhelm-Universität

 

 

   1.10.1845 – oficer Landwehry, zwolniony ze służby

 

 

   Przez jakiś czas otrzymywał stypendium z Urzędu Górniczego i nawet krótko od króla pruskiego, ale koszty utrzymania w latach 1844–1847 wzrosły o 50% i zapomoga przestała wystarczać. Mimo kolejnych próśb nie podwyższono jej, natomiast otrzymał polecenie opuszczenia Berlina i zameldowania się w Brzegu do pracy.

Przedmioty wybrane przez Blandowskiego:

ogólna historia naturalna

skamieliny formacji skalnych

meteorologia

mineralogia

paleontologia

geologia Śląska i północnych Niemiec

historia rozwoju mięczaków

sejsmologia i wulkanologia

fizyka eksperymentalna

nieorganiczna chemia eksperymentalna
oraz matematyka, algebra i geometria

 

dużo podróżuje, poznając działanie kopalń węgla brunatnego

 
       
 

W Brzegu się nie zameldował, ale podjął pracę jako Fahrsteiger w kopalni „Król” w Chorzowie – do 31.03.1848 r., kiedy to został „poproszony” o opuszczenie zakładu

 
       
 
1848   Wiosna Ludów w Europie

 

4.04.1848 – zgłosił się do wojska (wojna o Szlezwik Holsztyn 1848–1849) i otrzymał tymczasowy patent oficerski. W tej wojnie brał również udział jego starszy brat Berthold (38. pułk piechoty)

 

XII. 1848 – starał się o powrót do służby górniczej, ale nie chciał wracać na Śląsk

 
       
 

 

 

 

 

 

 

 

 

Po odejściu z wojska przebywał w okolicach Hamburga, gdzie w 1843 roku założono Muzeum Zoologiczne. Zarządzała nim 8-osobowa komisja, a każdy z członków był również kolekcjonerem.  Blandowski utrzymywał kontakty ze Steetzem i Wiebelem, stąd przypuszczenie, że został przez nich wynajęty lub uzyskał wsparcie komisji.

 

V. 1849 – wypłynął do Australii na statku Ozean

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fot.: Georg Neumayer

 
       

 

 

       
 

AUSTRALIA

 
       
 

14.09.1849 – przybył do Adelajdy i rozpoczął zabiegi o posadę geologa u gubernatora stanu Wiktoria. Otrzymał ją po 10 miesiącach, podczas których sporządził mapy stanu Wiktoria, wykazując imponującą wiedzę geograficzną, geologiczną, zoologiczną, botaniczną i etnologiczną. Ponadto okazał się biegłym rysownikiem

 

1849 – badania geologiczne i paleontologiczne na zachodnim wybrzeżu

 

1850 – eksploracja Australii Południowej, badania nad rzeką Murray i południowym wschodzie, szkice Aborygenów

 

1851 – styczeń – badania Aborygenów nad rzeką Guichen, pomiary geodezyjne przy wybrzeżu Warreanga,

          – październik – pola złotonośne Forest Creek

 

1852 – październik – odkrywa żyłę złota w Spring Gully, projektuje pompę do odwadniania kopalni i finansuje jej wykonanie

 
       
 

 

 

 

 

 

 

Ta część kontynentu przez tysiące lat ewoluowała w całkowitej izolacji.

Blandowskiego zafascynowała kultura Aborygenów. Dręczył go ich los i widząc, że ich kultura jest zagrożona, podkreślał konieczność jej zbadania. W tamtych czasach takie podejście było niezwykle rzadkie i nie znajdowało poparcia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

rysunki na podstawie fotografii Blandowskiego wykonał Gustav Mützel

https://www.britishmuseum.org/collection/search?agent=William%20Blandowski

 
       
   
       
   
       
   
       
   
       

 

 

       
 

AUSTRALIA

 
       
 

1852 – wymieniany jako jeden z inicjatorów i organizatorów Geological Society of Victoria

 

20.12.1853 – przedstawia projekt i uzasadnia potrzebę założenia w Melbourne muzeum geologicznego, występuje do gubernatora o subwencję na wydanie ilustrowanej historii naturalnej stanu Victoria

 

  1.04.1854 – wpisany na listę geodetów Australii

 

  8.05.1854 – mianowany kuratorem planowanego muzeum

 

17.06.1854 – bierze udział w zawiązaniu Wiktoriańskiego Towarzystwa Filozoficznego i Literackiego, mającego na celu założenie w Melbourne muzeum historii naturalnej – wszedł do tymczasowego komitetu i rady tego towarzystwa

 

12.08.1854 – pierwsze publiczne posiedzenie Towarzystwa

 

1855 – połączenie Wiktoriańskiego Instytutu i Towarzystwa Filozoficznego w Instytut Filozoficzny Wiktorii – był jego członkiem (dożywotnim ?) do 1868 roku

 
       
   
       
   
       
       
 

VII.1854 – pierwsza ekspedycja do Środkowej Wiktorii

 

dwie wyprawy, rysunki z nich zostały przekazane do tworzącego się muzeum i na potrzeby wystawy światowej w Paryżu 1855

 

23.10.1855 – wystawa fotografii w Instytucie Filozoficznym na ich podstawie stworzono grafiki do Australia Terra Cognita i Australien in 142 photographischen Abbildubgen

Oryginały fotografii nie przetrwały. (Posiadaniem aparatu fotograficznego Blandowski chwalił się już w sierpniu)

 

XI.1856 – złoty medal za zestaw sześciu arkuszy z ilustracjami, na wystawie Przemysłowego Towarzystwa Wiktorii

            – tymczasowo zarządza tworzonym muzeum
 
       
 

6.12.1856 – początek ekspedycji na zlecenie rządu stanu Victoria, wzdłuż dolnego biegu rzeki Murray.

Z 16 ludzi już wkrótce pozostał tylko sam Blandowski ze swym pomocnikiem Krefftem, gdyż pozostałych uczestników zraziły napotkane trudności. W ciągu ośmiu miesięcy obaj podróżnicy przemierzyli 2 tysiące kilometrów, żywiąc się, gdy skradziono im żywność, drobnymi torbaczami i papugami.

 

Mimo licznych przeszkód udało im się dotrzeć do Adelajdy z 28 skrzyniami, które zawierały 18 tysięcy okazów i setki rysunków.

 

 
       
 











eksponaty przywiezione na wystawę w Muzeum w Gliwicach
w 2013 z muzeum w Berlinie
   
       
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Po powrocie do Melbourne Blandowski zabrał się za opracowanie zbiorów zgromadzonych podczas tej wyprawy, jednak, gdy nowe gatunki ryb z rzeki Murray nazwał nazwiskami najwybitniejszych członków Philosophical Society of Victoria, okazało się, że opisy tych ryb uznali oni za swoje karykatury i zażądali wyjaśnień.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

https://nakrancu.wordpress.com/category/gornictwo/ 

   
       
 

W roku 1858 na łamach prasy oskarżono Blandowskiego, że nie przekazał Muzeum Historii Naturalnej części zbiorów, którą on sam uznał za kolekcję prywatną, gdyż zawierała okazy i rysunki zbierane i rysowane w niedziele.
W tej sytuacji Blandowski postanowił opuścić Australię.

 
       

 

 

       
 

POWRÓT

 
       
 

W marcu 1859 na pokładzie pruskiej barkentyny „Matylda” wyruszył przez Jawę do Plymouth, skąd udał się do Londynu. Przywiezione z Australii zbiory liczące tysiące szkiców, zdjęć, minerałów i wypchanych zwierząt wzbudziły tu zainteresowanie uczonych tej miary, co Roderick Impey Murchison, Richard Owen, Thomas Huxley i Paweł Edmund Strzelecki.

 
       
 

Wykłady (o Aborygenach, o geologii, o faunie i florze):

 

16.11.1859 – Londyn  

  4.01.; 7.01.1860 – Berlin

22.02.1860 – Wrocław  

  6.03.1860 – Chorzów

X.1861; V.1866; II.1868 – Drezno, zostaje wybrany na członka korespondenta Towarzystwa Historii Naturalnej (w Dreźnie mieszkał jego brat Teophil)

 
       

 

 

       
 

GLIWICE

 
       
  Po powrocie do Gliwic zamieszkał z matką i siostrami w domu przy ulicy Bankowej i w pierwszym rzędzie zajął się opracowaniem i wydaniem albumu Australien in 142 photographischen Abbildungen nach zehnjährigen Erfahrungen . Album został wydrukowany w drukarni Neumanna. Do dziś zachowały się jedynie dwa egzemplarze, szczęśliwe jeden z nich został zdigitalizowany.
 
       
   
 
https://staatsbibliothek-berlin.de/ 

   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
  Na górnej kondygnacji domu przy Bankowej, Blandowski założył atelier fotograficzne  
       
 

(Oberschlesische Wanderer nr 48 z 1862 r.)




(Oberschlesische Wanderer nr 51 z 1862 r.)

 
       
   
       
   
       
   
       
   
       
 

(Oberschlesische Wanderer nr 1 z 1864 r.)

 
       
  Blandowski nie wykonywał jedynie standardowych portretów w atelier, wykonywał też zdjęcia reklamowe. Interesowało go dokumentowanie „zwykłego” życia, nierzadko aranżował scenki rodzajowe i tworzył fotomontaże.  
       
   
       
   
       
   
       
 
 
       
   
       
 

(Oberschlesische Wanderer nr 46 z 1865 r.)



 
       
  Działalność atelier i wynajem lokali w domu przy ul. Bankowej nie przynosiły najwyraźniej wystarczającego dochodu, bo Blandowski próbuje sprzedać dom, nawet z całym wyposażeniem atelier.  
       
 

(Oberschlesische Wanderer nr 1 z 1865 r.)

(Oberschlesische Wanderer nr 14 z 1866 r.)

 
       
       
  Zachowało się tylko kilka zdjęć Gliwic, choć z pewnością robił ich więcej.  
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       
   
       

 

 

       
 

GLIWICE

 
       
 

25.06.1866 – wybrany jednym z walmanów (reprezentantów wybierających deputowanych do Landtagu)

 

23.01.1872 – organizuje zebranie w hotelu „Deutches Haus” przeciwko polityce władz miejskich (petycję w sprawie odwołania burmistrza podpisało tylko 20 osób)

 
       

 

 

       
 

BOLESŁAWIEC

 
       
 

IX.1873 – zostaje zamknięty w zakładzie dla psychicznie chorych w Bolesławcu. (Provinzial-Heil und Pflege-Anstalt / Szpital dla Obląkanych Prowincji Śląskiej)

Był to pierwszy, zbudowany od podstaw, zakład psychiatryczny na Śląsku. Wzniesiony został w latach18571863 wg projektu architekta Richarda Schillera. Ogromna powierzchnia oraz nowatorskie metody leczenia pacjentów sprawiły, że placówka cieszyła się doskonałą opinią.

 

Obiekt jak na tamte czasy był doskonale zarządzany. Zabezpieczono teren wokół budynków szpitalnych, tak aby pacjenci mogli wyciszyć się w towarzystwie zieleni. Istniał system kanalizacyjny, ogrzewanie oraz dostęp do wody z pobliskiej studni na zboczu, która dzięki siłom grawitacji dostarczana była do szpitala. Budynki szpitalne w 1863 roku zostały podłączone do Miejskiego Zakładu Gazowniczego, co umożliwiło zastosowanie nowoczesnego jak na ówczesne czasy oświetlenia gazowego wewnątrz obiektów.
Sytuacja ludzi psychicznie chorych w drugiej połowie XIX wieku nie była korzystna. Brak wiedzy oraz ludzka ignorancja powodowały, że w wielu przypadkach ich zdrowie tylko się pogarszało. Inaczej było jednak w Bolesławcu gdzie ograniczono metody bezpośredniego przymusu takie jak pasy i kaftany bezpieczeństwa. Wprowadzono także odpowiedni porządek dnia oraz przeznaczano wiele czasu na prace i odpoczynek na świeżym powietrzu.

 
       
 
fot. Wratislaviae Amici - istotne.pl/boleslawiec
 
       
   
       
   
       
 

18.12.1878 – umiera na skręt jelit, notatka pojawia się w gliwickim "Wandererze"

(Oberschlesische Wanderer nr 152 z 1878 r.)

 
       
  Wilhelm Blandowski pochowany został na przyszpitalnym cmentarzu, który znajdował się w pobliskim lesie, a chowano na nim zarówno pacjentów jak i personel szpitala. Cmentarz po II wojnie światowej został najpierw zdewastowany, a później zlikwidowany. Nie zachowały się żadne nagrobki, o układzie cmentarza świadczą jedynie widoczne dawne ścieżki.  
       
  Niezwykłym zbiegiem okoliczności (niezwykłym, bo postać Blandowskiego jest przez mieszkańców Bolesławca dopiero teraz odkrywana) zachował się kamień z inskrypcją, z grobu Blandowskiego. W chwili obecnej znajduje się na terenie przyszpitalnego parku.
fot. Marian Jabłoński
 
       
  W rodzinnym mieście upamiętnia go tablica umieszczona na domu przy ul. Bankowej 4, gdzie spędził ostatnie lata aktywnego życia.  
       
       

 

 

       

Materiały źródłowe:

 

Blandowski W., Australien in 142 photographischen Abbildungen nach zehnjährigen Erfahrungen, Gleiwitz 1862

Boroń P., Dawne Gliwice,. Wokół gliwickiego rynku, Muzeum w Gliwicach 2015

Darragh Thomas A., Naturalista czyli Wilhelm von Blandowski w Australii, Muzeum w Gliwicach 2013

Lewczyński J., Wilhelm von Blandowski herbu Wieniawa. Zarys działalności fotograficznej, Rocznik Muzeum w Gliwicach t.X, Gliwice 1996

Nietsche B., Historia miasta Gliwice, przekł. S.Rosenbaum, Gliwice 2011

Nowicki W., Niepokoje Wilhelma von Blandowskiego, Muzeum w Gliwicach 2013

Piecha E., Chudów, monografia historyczna, 2005,

Recław D., Zakład fotograficzny Wilhelma von Blandowskiego, Muzeum w Gliwicach 2013

Szołtysek R., Paniówki, Katowice 1996;

Akta różne Archiwum Państwowe w Gliwicach

„Der Oberschlesische Wanderer”

 

State Library of NSW - http://image.sl.nsw.gov.au/cgi-bin/ebindshow.pl?doc=pxe864/a108;thumbs=1

Museum Victoria - http://www.museum.vic.gov.au/Treasures/collDetails.aspx?Simg=3&ID=21

https://podroze.onet.pl/ciekawe/wilhelm-von-blandowski-podroznik-odkrywca-i-badacz-australii/ptl8kg8  (Dawid Smolorz) dostęp 20.09.2022

https://wachtyrz.eu/wilhelm-von-blandowski-odkrywca-i-jajcarz-z-gliwic/ (Arkadiusz Poźniak-Podgórski)  dostęp 20.09.2022

https://boleslawiec.naszemiasto.pl/nasza-historia-prekursorzy-psychiatrii-z-bunzlau/ar/c1-3406575

https://istotne.pl/boleslawiec/wiadomosc/d14/dawny-szpital-dla-nerwowo-i-psychicznie-chorych-w-boleslawcu