„Gliwickie Metamorfozy” |
Wilhelm
von Blandowski
–
21.01.1822–18.12.1878 |
Małgorzata
Malanowicz
Gliwice 2022 |
|
www.gliwiczanie.pl
|
|
gliwickie_metamorfozy@op.pl
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
RODZINA
|
|
|
|
|
|
|
ojciec – Johann Felix von Blandowski
26.02.1757 (ok. Kluczborka) – 5.02.1835 Bielszowice
|
|
|
|
|
|
|
1774 – wstąpił do armii pruskiej
6.01.1793 – w stopniu porucznika odznaczony za odwagę
1795 – stacjonował we Wrocławiu, jako adiutant inspektoratu
1802 – regiment stacjonował w Neumarkt (Środa Śląska)
1806 – mianowany majorem, pojmany w bitwie pod Jeną
1807 – powrócił z niewoli
1812 – rozwiązanie regimentu, Blandowski przenosi się do
Gliwic – mianowany majorem zostaje dowódcą 17. Pułku
Piechoty Landwehry
1815 – pułk przemianowany na 2. Śląski
Pułk Landwehry w 16. Brygadzie Piechoty,
za udział w wojnie Blandowski odznaczony przez króla Prus
Fryderyka Wilhelma żelaznym krzyżem, a przez cara orderem
św. Anny II klasy
1816 – powrót do Gliwic
1817 – wystąpił z czynnej służby w
stopniu podpułkownika
(niezgodność źródeł, inna informacja podaje rok 1833)
|
(Oberschlesische Wanderer nr 6 z 1835 r.)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
matka – Leopoldine Gottliebe von Woyrsch
1784 Pilczyce – 18.01.1864 Gliwice
|
|
|
|
|
|
|
ślub – 5 maja 1799 roku w Pilczycach
|
|
|
|
|
|
|
(Oberschlesische Wanderer nr 4 z 1864 r.)
zdjęcie grobu Leopoldyny Blandowskiej na Cmentarzu Hutniczym
fot. Wilhelm Blandowski
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
rodzeństwo |
|
|
|
|
|
|
|
Emilie (ur. 1800 Pilczyce)
Ernst
Felix Robert Hermann Ferdinand (ur. 3.03.1803 Środa Śląska)
Felix Heinrich Alexander Otto (ur. 5.11.1804 Środa Śląska)
Caroline Wilhelmine Berta (18.06.1806 Pilczyce – 31.08.1807
Środa Śląska)
Richard Moritz Adrian Felix (19.08.1807 – 31.08.1808 Środa
Śląska)
Johann Felix Wilhelm Rudolph (ur. 28.10.1808 Środa Śląska)
Moritz
Berthold (ur. 10.08.1812)
Teophil Felix Wilhelm (3.06.1817 – 13.06.1888 Drezno)
Arminie
Clementine (zm. 13.06.1887 Czernina Górna pow. Góra)
Zakład dla Panien Szlachetnie Urodzonych fund. Karl Rudolf
von Lestwitz
najstarszy
brat „stracił rozum”,
jedna z sióstr „chora psychicznie”,
kolejny brat
„nerwica”,
drugi brat „kaleka od dzieciństwa”, trzeci „nieuleczalna
choroba oczu”
|
|
|
|
|
|
|
na zdjęciu: Cl. von Blandovsky
fot. Wilhelm Blandowski
|
na zdjęciu: Herr und Frau von Blandovsky (Oława)
fot. Wilhelm Blandowski
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
DOMY, POSIADŁOŚCI
|
|
|
|
|
|
|
Gliwice - Rynek 14 |
|
|
|
|
|
|
|
po przyjeździe do Gliwic
Blandowski (ojciec) wynajmował nieszkanie (lub cały dom) od
Joachina Loewensteina
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gliwice - Przedmieście
Raciborskie, parcela 122 |
|
|
|
|
|
|
Johann von Blandowski zakupił tę posiadłość 25 lutego 1817
roku i 18 lipca złożył tzw. „przysięgę miejską” stając się
obywatelem miasta Gliwice.
próby ustalenia, która to parcela
trwają
(Oberschlesische Wanderer nr 45 z 1830 r.)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Chudów, Bielszowice, Paniówki |
|
|
|
|
|
|
17 lutego
1825 r.
Blandowscy kupili majątek Chudów wraz z zamkiem od
Magdaleny Bobrowskiej. Zakupili też majątki w Paniówkach i
Bielszowicach.
Małżonkowie na stałe przebywali w Bielszowicach a nie w
Chudowie.
|
|
|
|
|
|
|
|
Zagrodnicy chudowscy, których nie objęło uwłaszczenie i
zniesienie pańszczyzny w 1821 roku wnosili przeciwko nim do
sądu liczne skargi, lecz w czasie rządów Blandowskich
obciążenia te nie zostały zniesione. Blandowscy ufundowali
natomiast w 1828 roku dla mieszkańców Chudowa przy obecnej
ulicy Wodnej budynek szkolny. Szkoła była parterowa,
konstrukcji zrębowej na podmurówce kamiennej kryta gontem.
Mieściła dwie klasy (5x6m) od strony północno-zachodniej i
oddzielone korytarzem mieszkanie dla
nauczyciela – kierownika szkoły, pierwszym był Antoni
Schmura (1828–1832).
Leopoldyna odsprzedała majątek w 1837 roku Aleksandrowi von
Bally i przeprowadziła się do Gliwic. Umowa kupna
przewidywała, że nowy właściciel miał Leopoldynie wypłacać
dożywotnio roczną rentę wysokości 350 talarów, a po jej
śmierci renta miała przejść na jej trzy córki. Wiadomo, że
kolejna właścicielka zamku Joanna Schaffgotsch (von
Schomberg-Godula) wypłacała tę rentę jeszcze w 1854 roku.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gliwice - Rynek 23 |
|
|
|
|
|
|
|
Dom zakupiony od rodziny Kowalik, prawdopodobnie po śmierci
Agnes Kowalik 28.01.1821 r.
Przez jakiś czas Blandowscy wynajmowali
tam mieszkania m.in. kupcowi Blumenreichowi.
Przypuszczam, że w tym właśnie domu urodził się Wilhelm.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Gliwice - ul. Bankowa 4 (d.
parcela 115A lub 117) |
|
|
|
|
|
|
Po
śmierci ojca, wdowa wraz z dziećmi przeprowadziła się z
Bielszowic do Gliwic i zamieszkała w tym domu.
Po jej śmierci, Wilhelm mieszkał tu z niezamężnymi siostrami
Arminie i Clementine.
(Oberschlesische Wanderer nr 4 z 1864 r.)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
EDUKACJA / PRACA / WOJSKO
|
|
|
|
|
|
|
– gimnazjum katolickie w Gliwicach
14.08.1833 – usunięty karnie (zaatakował kijem nauczyciela)
|
|
|
|
|
|
|
|
31.08.1834 – Królewska Pruska Szkoła
Kadetów w Chełmnie
synowie wojskowych często wybierali szkołę
kadetów, 10 lat wcześniej uczył się tu jego brat
5.08.1836
– opuścił szkołę po śmierci ojca
|
|
|
|
|
|
|
|
IX. 1836 – gimnazjum
ewang. w Lubaniu |
|
|
|
|
|
|
|
do XI.1839 – ponownie gimnazjum katolickie w Gliwicach |
|
|
|
|
|
|
|
1.01.1840 – Kopalnia „Fryderyk” Tarn. Góry,
obróbka rudy ołowiu
|
|
|
|
|
|
|
|
15.05.1840 – Kopalnia „Królowa Luiza” Zabrze, ładowacz, od
1.01.1841 rębacz
|
|
|
|
|
|
|
|
IV. 1841 – z powrotem kopalnia „Fryderyk” |
|
|
|
|
|
|
|
28.06.1841 – Oberschlesische Bergschule, szkoła górnicza
założona w Tarnowskich Górach przez Rudolpha von Carnalla,
Wilhelm
Blandowski został
przyjęty na kurs szkoleniowy jako
1 z 12
8.07.1843 –
opuścił szkołę, nie kończąc jej
Podczas jednej z wycieczek szkolnych do
kamieniołomu wapienia muszlowego znalazł skamielinę, którą
wysłał do prof. Heinricha Goepperta
z uniwersytetu we Wrocławiu, który ocenił ją jako
bardzo
wartościową
i nazwał:
Sphaerococcites blandowskianus
Szkoła mieściła się pierwotnie na piętrze narożnego domu
przy rynku w Tarnowskich Górach.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Po rezygnacji z zakończenia kursu został wysłany w okolice
Koszęcina jako Obersteiger
w kopalni rudy żelaza ks.
Hohenlohe w Zumpach.
Zdobył doświadczenie w wierceniu udarowym głębokich otworów,
wierceniu na bagnach, konstruowaniu maszyn parowych,
instalowaniu pomp, przewiercaniu się przez kurzawkę,
konstruowaniu wózków, budowie podpór, studiował też geologię
Beskidów i Tatr
25.05.1844 – otrzymał certyfikat jako nadsztygar
(Obersteiger)
Po rezygnacji ze stanowiska samodzielnie zapoznawał się z
pracą kopalń w Mysłowicach, Chorzowie i Zabrzu, ale również
Wałbrzychu, Nowej Rudzie, Złotym Stoku i Miedziance.
|
|
|
|
|
|
|
1.10.1844 – zgłosił się na ochotnika – żołnierz saperów
gwardii w Berlinie
wykorzystał możliwość uczęszczania jako wolny słuchacz na
wykłady (część z nich była jednak płatna) na
Friedrich-Wilhelm-Universität
1.10.1845
– oficer Landwehry, zwolniony ze służby
Przez
jakiś czas otrzymywał stypendium z Urzędu Górniczego i nawet
krótko od króla pruskiego, ale koszty utrzymania w latach
1844–1847 wzrosły o 50% i zapomoga przestała wystarczać.
Mimo kolejnych próśb nie podwyższono jej, natomiast otrzymał
polecenie opuszczenia Berlina i zameldowania się w Brzegu do
pracy.
|
Przedmioty wybrane przez Blandowskiego:
ogólna historia naturalna
skamieliny formacji skalnych
meteorologia
mineralogia
paleontologia
geologia Śląska i północnych Niemiec
historia rozwoju mięczaków
sejsmologia i wulkanologia
fizyka
eksperymentalna
nieorganiczna chemia eksperymentalna
oraz matematyka, algebra i geometria
dużo podróżuje, poznając działanie kopalń węgla brunatnego
|
|
|
|
|
|
|
W Brzegu się nie zameldował, ale podjął pracę jako
Fahrsteiger w kopalni „Król” w Chorzowie – do 31.03.1848 r.,
kiedy to został „poproszony” o opuszczenie zakładu
|
|
|
|
|
|
|
|
1848 –
Wiosna Ludów w Europie
4.04.1848 – zgłosił się do wojska (wojna o Szlezwik Holsztyn
1848–1849) i otrzymał tymczasowy patent oficerski. W tej
wojnie brał również udział jego starszy brat
Berthold (38. pułk piechoty)
XII. 1848 – starał się
o powrót do służby górniczej, ale nie chciał wracać na Śląsk
|
|
|
|
|
|
|
Po odejściu z wojska przebywał w okolicach Hamburga, gdzie w
1843 roku założono Muzeum Zoologiczne. Zarządzała nim
8-osobowa komisja, a każdy z członków był również
kolekcjonerem.
Blandowski utrzymywał kontakty ze Steetzem i Wiebelem, stąd
przypuszczenie, że został przez nich wynajęty lub uzyskał
wsparcie komisji.
V. 1849 – wypłynął do Australii na statku
Ozean
fot.: Georg Neumayer
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
AUSTRALIA
|
|
|
|
|
|
|
14.09.1849 – przybył do Adelajdy i rozpoczął zabiegi o
posadę geologa u gubernatora stanu Wiktoria. Otrzymał ją po
10 miesiącach, podczas których sporządził mapy stanu
Wiktoria, wykazując imponującą wiedzę geograficzną,
geologiczną, zoologiczną, botaniczną i
etnologiczną.
Ponadto okazał się biegłym rysownikiem
1849 – badania geologiczne i paleontologiczne na zachodnim
wybrzeżu
1850 – eksploracja Australii Południowej, badania nad rzeką
Murray i południowym wschodzie, szkice Aborygenów
1851 – styczeń – badania Aborygenów nad rzeką Guichen,
pomiary geodezyjne przy wybrzeżu Warreanga,
– październik – pola złotonośne Forest Creek
1852 – październik – odkrywa żyłę złota w Spring Gully,
projektuje pompę do odwadniania kopalni i finansuje jej
wykonanie
|
|
|
|
|
|
|
|
Ta część kontynentu przez tysiące lat ewoluowała w
całkowitej izolacji.
Blandowskiego zafascynowała kultura Aborygenów. Dręczył go
ich los i widząc, że ich kultura jest zagrożona, podkreślał
konieczność jej zbadania. W tamtych czasach takie podejście
było niezwykle rzadkie i nie znajdowało poparcia.
rysunki na podstawie fotografii Blandowskiego wykonał
Gustav Mützel
https://www.britishmuseum.org/collection/search?agent=William%20Blandowski
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
AUSTRALIA
|
|
|
|
|
|
|
1852 – wymieniany jako
jeden z inicjatorów i organizatorów Geological Society of
Victoria
20.12.1853 – przedstawia projekt i uzasadnia potrzebę
założenia w Melbourne muzeum geologicznego, występuje do
gubernatora o subwencję na wydanie ilustrowanej historii
naturalnej stanu
Victoria
1.04.1854
– wpisany na listę geodetów Australii
8.05.1854
– mianowany kuratorem planowanego muzeum
17.06.1854 – bierze udział w zawiązaniu Wiktoriańskiego
Towarzystwa Filozoficznego i Literackiego, mającego na celu
założenie w Melbourne muzeum
historii naturalnej – wszedł do tymczasowego komitetu i rady
tego towarzystwa
12.08.1854 – pierwsze publiczne posiedzenie Towarzystwa
1855 – połączenie
Wiktoriańskiego Instytutu i Towarzystwa Filozoficznego w
Instytut Filozoficzny Wiktorii – był jego członkiem
(dożywotnim ?)
do 1868 roku
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
VII.1854 – pierwsza
ekspedycja do Środkowej Wiktorii
dwie wyprawy, rysunki z nich zostały przekazane do
tworzącego się muzeum i na potrzeby wystawy światowej w
Paryżu 1855
23.10.1855 – wystawa fotografii w Instytucie Filozoficznym
na ich podstawie stworzono grafiki do
Australia Terra Cognita
i
Australien in 142 photographischen Abbildubgen
Oryginały fotografii nie przetrwały. (Posiadaniem aparatu
fotograficznego Blandowski chwalił się już w sierpniu)
XI.1856 – złoty medal
za zestaw sześciu arkuszy z ilustracjami, na wystawie
Przemysłowego Towarzystwa Wiktorii
–
tymczasowo zarządza tworzonym muzeum |
|
|
|
|
|
|
6.12.1856 – początek ekspedycji na zlecenie rządu stanu
Victoria, wzdłuż dolnego biegu rzeki Murray.
Z 16 ludzi już wkrótce pozostał tylko sam Blandowski ze swym
pomocnikiem Krefftem, gdyż pozostałych uczestników zraziły
napotkane trudności. W ciągu ośmiu miesięcy obaj podróżnicy
przemierzyli 2 tysiące kilometrów, żywiąc się, gdy
skradziono im żywność, drobnymi torbaczami i papugami.
Mimo licznych przeszkód udało im się dotrzeć do Adelajdy z
28 skrzyniami, które zawierały 18 tysięcy okazów i setki
rysunków.
|
|
|
|
|
|
|
|
eksponaty
przywiezione na wystawę w Muzeum w Gliwicach
w 2013 z muzeum w Berlinie |
|
|
|
|
|
|
|
Po powrocie do Melbourne Blandowski zabrał się za
opracowanie zbiorów zgromadzonych podczas tej wyprawy,
jednak, gdy nowe gatunki ryb z rzeki Murray nazwał
nazwiskami najwybitniejszych członków Philosophical Society
of Victoria, okazało się, że opisy tych ryb uznali oni za
swoje karykatury i zażądali wyjaśnień.
https://nakrancu.wordpress.com/category/gornictwo/
|
|
|
|
|
|
|
|
W roku 1858 na łamach prasy oskarżono Blandowskiego, że nie
przekazał Muzeum Historii Naturalnej części zbiorów, którą
on sam uznał za kolekcję prywatną, gdyż zawierała okazy i
rysunki zbierane i rysowane w niedziele.
W tej sytuacji Blandowski postanowił opuścić Australię.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
POWRÓT
|
|
|
|
|
|
|
W marcu 1859 na pokładzie pruskiej barkentyny „Matylda”
wyruszył przez Jawę do Plymouth, skąd udał się do Londynu.
Przywiezione z Australii zbiory liczące tysiące szkiców,
zdjęć, minerałów i wypchanych zwierząt wzbudziły tu
zainteresowanie uczonych tej miary, co Roderick Impey
Murchison, Richard Owen, Thomas Huxley i Paweł Edmund
Strzelecki.
|
|
|
|
|
|
|
Wykłady (o Aborygenach, o geologii, o faunie i florze):
16.11.1859 – Londyn
4.01.; 7.01.1860 –
Berlin
22.02.1860 – Wrocław
6.03.1860
– Chorzów
X.1861; V.1866; II.1868
– Drezno, zostaje wybrany na członka korespondenta
Towarzystwa Historii Naturalnej (w Dreźnie mieszkał jego
brat Teophil)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
GLIWICE
|
|
|
|
|
|
|
25.06.1866 – wybrany jednym z walmanów (reprezentantów
wybierających deputowanych do Landtagu)
23.01.1872 – organizuje zebranie w hotelu „Deutches Haus”
przeciwko polityce władz miejskich (petycję w sprawie
odwołania burmistrza podpisało tylko 20 osób)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
BOLESŁAWIEC
|
|
|
|
|
|
|
IX.1873
– zostaje zamknięty w zakładzie dla psychicznie
chorych w Bolesławcu. (Provinzial-Heil und
Pflege-Anstalt / Szpital dla Obląkanych Prowincji Śląskiej)
Był to pierwszy, zbudowany od podstaw,
zakład psychiatryczny na Śląsku. Wzniesiony został w
latach1857–1863
wg projektu architekta Richarda Schillera.
Ogromna powierzchnia oraz nowatorskie metody
leczenia pacjentów
sprawiły, że placówka cieszyła się doskonałą opinią.
Obiekt jak na tamte czasy był doskonale zarządzany.
Zabezpieczono teren wokół budynków szpitalnych, tak aby
pacjenci mogli wyciszyć się w towarzystwie zieleni. Istniał
system kanalizacyjny, ogrzewanie oraz dostęp do wody z
pobliskiej studni na zboczu, która dzięki siłom grawitacji
dostarczana była do szpitala. Budynki
szpitalne w 1863 roku zostały podłączone do Miejskiego
Zakładu Gazowniczego, co umożliwiło zastosowanie
nowoczesnego jak na ówczesne czasy oświetlenia gazowego
wewnątrz obiektów.
Sytuacja ludzi psychicznie chorych w drugiej połowie XIX
wieku nie była korzystna. Brak wiedzy oraz ludzka ignorancja
powodowały, że w wielu przypadkach ich zdrowie tylko się
pogarszało. Inaczej było jednak w Bolesławcu gdzie
ograniczono metody bezpośredniego przymusu takie jak pasy i
kaftany bezpieczeństwa. Wprowadzono także odpowiedni
porządek dnia oraz przeznaczano wiele czasu na prace i
odpoczynek na świeżym powietrzu.
|
|
|
|
|
|
|
fot. Wratislaviae Amici -
istotne.pl/boleslawiec |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
18.12.1878 – umiera na skręt jelit, notatka pojawia się w
gliwickim "Wandererze"
|
(Oberschlesische Wanderer nr 152 z 1878 r.)
|
|
|
|
|
|
|
Wilhelm Blandowski pochowany został na
przyszpitalnym cmentarzu, który znajdował się w pobliskim
lesie, a chowano na nim zarówno pacjentów jak i personel
szpitala. Cmentarz po II wojnie światowej został najpierw
zdewastowany, a później zlikwidowany.
Nie zachowały się żadne nagrobki, o układzie cmentarza
świadczą jedynie widoczne dawne ścieżki. |
|
|
|
|
|
|
Niezwykłym zbiegiem okoliczności (niezwykłym, bo postać
Blandowskiego jest przez mieszkańców Bolesławca dopiero
teraz odkrywana) zachował się kamień z inskrypcją, z grobu
Blandowskiego. W chwili obecnej znajduje się na terenie
przyszpitalnego parku. |
fot. Marian Jabłoński |
|
|
|
|
|
|
W rodzinnym mieście upamiętnia go
tablica umieszczona na domu przy ul. Bankowej 4, gdzie
spędził ostatnie lata aktywnego życia. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Materiały
źródłowe:
Blandowski W.,
Australien in 142
photographischen Abbildungen nach zehnjährigen
Erfahrungen, Gleiwitz
1862
Boroń P.,
Dawne Gliwice,. Wokół gliwickiego rynku,
Muzeum w Gliwicach 2015
Darragh Thomas A.,
Naturalista czyli Wilhelm von Blandowski w Australii,
Muzeum w Gliwicach 2013
Lewczyński J.,
Wilhelm von Blandowski herbu Wieniawa. Zarys
działalności fotograficznej,
Rocznik Muzeum w Gliwicach t.X, Gliwice 1996
Nietsche B., Historia
miasta Gliwice,
przekł. S.Rosenbaum, Gliwice 2011
Nowicki W.,
Niepokoje Wilhelma von Blandowskiego,
Muzeum w Gliwicach 2013
Piecha E., Chudów,
monografia historyczna,
2005,
Recław D.,
Zakład fotograficzny Wilhelma von Blandowskiego,
Muzeum w Gliwicach 2013
Szołtysek R., Paniówki, Katowice
1996;
Akta różne Archiwum Państwowe w Gliwicach
„Der Oberschlesische Wanderer”
State
Library of NSW - http://image.sl.nsw.gov.au/cgi-bin/ebindshow.pl?doc=pxe864/a108;thumbs=1
Museum
Victoria - http://www.museum.vic.gov.au/Treasures/collDetails.aspx?Simg=3&ID=21
https://podroze.onet.pl/ciekawe/wilhelm-von-blandowski-podroznik-odkrywca-i-badacz-australii/ptl8kg8
(Dawid Smolorz) dostęp 20.09.2022
https://wachtyrz.eu/wilhelm-von-blandowski-odkrywca-i-jajcarz-z-gliwic/
(Arkadiusz Poźniak-Podgórski) dostęp
20.09.2022
https://boleslawiec.naszemiasto.pl/nasza-historia-prekursorzy-psychiatrii-z-bunzlau/ar/c1-3406575
https://istotne.pl/boleslawiec/wiadomosc/d14/dawny-szpital-dla-nerwowo-i-psychicznie-chorych-w-boleslawcu
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|